دلایل ورم پا و درمان آن بدون جراحی ( دارو، فیزیوتراپی، ورزش)

ورم پا علامت تجمع آب یا التهاب بافت‌ها یا مفاصل پا است. تورم می‌تواند در هر قسمت از پا از قبیل ران، زانو، ساق پا، مچ پا یا کف پا ایجاد شود. تورم پا ناشی از ایستادن به مدت طولانی مخصوصاً در هوای گرم بسیار شایع است. از تورم پا تحت عنوان عید ما نیز یاد می‌شود که می‌‌تواند به علت عفونت حاد، تروما، اختلالات مربوط به گردش خون، بیماری قلبی و سایر اختلالات در بدن به وجود بیاید.

تورم پا با توجه به عامل به وجود آورنده آن از قبیل ایستادن به مدت طولانی یا سفرهای هوایی طولانی می‌‌تواند به سرعت یا طی مدت کوتاهی از بین برود. تورم مزمن پا یا تورمی که با گذر زمان به وجود می‌آید اغلب نشان دهنده یک اختلال جدی از قبیل نارسایی قلبی یا بیماری قلبی عروقی است. گاهی اوقات تورم پا به علت بیماری‌های مرتبط با استخوان از قبیل شکستگی استخوان ایجاد می‌شود یا ممکن است گچی که برای ثابت نگه داشتن استخوان مورد استفاده قرار گرفته فشار زیادی را به پا ایجاد کند و باعث تورم شود. از آنجایی که تورم می‌تواند نشانه یک اختلال بسیار جدی و خطرناک باشد باید فوراً به پزشک مراجعه کنید و در خصوص علائم و نشانه‌هایی که دارید با او صحبت نمایید تا اقدامات لازم انجام گردد.

علت تورم پاها چیست؟ 

ادم شایع ترین علت تورم پاها محسوب می‌شود. منظور از ادم تجمع مایع بین سلول‌های سازنده بافت‌های بدن از ادم زمان رخ می‌دهد سازنده بافت‌های بدن است. ادم می‌تواند فقط در یک نقطه از بدن به وجود بیاید یا آنکه کل بدن را درگیر نماید. در صورتی که همه نقاط بدن درگیر شود نیروی جاذبه زمین مایع را به آن قسمت از بدن می‌کشاند که در قسمت پایین تر قرار دارد و به عبارتی یک عضو وابسته است. این نوع ادم توسط پزشکان ادم وابسته نامیده می‌‌شود. در اکثر افراد این اختلال هر دو پا را درگیر می‌‌کند و معمولا با قرار دادن پاها روی یک سطح مرتفع بهبود پیدا می‌کند. در صورتی که هر دو پا در یک نقطه مشترک دچار تورم شوند احتمالاً دچار ادم شده اید. برخی از علل شایع ادم پاها به شرح زیر می‌باشد:

• برخی از افراد به خوبی می‌‌دانند که در هوای بسیار داغ پاهای آنها متورم می‌شود این مسئله جای نگرانی ندارد و معمولاً نیازی به درمان نیست.
• گاهی اوقات تورم پاها به علت سفرهای طولانی یا نداشتن فعالیت جسمانی به هر دلیل ایجاد می‌شود. در صورتی که پاهای شما به مدت طولانی آویزان باشند و حرکت نکنند دچار تورم خواهند شد. این وضعیت با شروع فعالیت جسمانی و راه رفتن یا استراحت کردن در شب بهبود پیدا می‌‌کند. علت تورم پاها در این شرایط فعالیت نداشتن عضلات برای پمپاژ خون درون رگ‌ها می‌باشد یعنی خون درون عروق پا تجمع پیدا می‌کند و به رگ‌ها فشار وارد می‌نماید و به این ترتیب مایع به درون فضای بین سلول‌ها وارد می‌شود. به منظور جلوگیری از بروز چنین مشکلی باید تا حد امکان در فواصل زمانی منظم راه بروید. در صورتی که امکان قدم زدن وجود نداشته باشد باید پاهای خود را به طور مرتب تکان بدهید.
• زنان باردار در اواخر دوران بارداری خود دچار تورم پاها می‌شوند. تورم پاها فقط به شرایط جسمانی آنها مرتبط است و جای هیچ گونه نگرانی وجود ندارد. متخصص زنان و زایمان به طور منظم و وضعیت بیمار خود را بررسی می‌کند تا اطمینان حاصل کند افزایش تورم پاها به مشکلات ناشی از فشار خون ارتباط ندارد.
• اگر شما دچار بیماری نارسایی قلبی هستید قلب شما درست کار نمی‌کند و نمی‌تواند به پمپاژ خون بپردازد. در این حالت ممکن است احساس کنید دچار تنگی نفس شده ‌اید و هنگامی ‌که روی شکم دراز می‌کشید یا کمی راه می‌روید این وضعیت بدتر می‌شود.
• آنمی اختلالی است که به گلبول‌های قرمز خون ارتباط دارد می‌تواند باعث تورم پاها شود.
• بیماری‌های کلیوی از قبیل سندروم‌ نفروتیک، آسیب دیدگی جدی، کلیوی و بیماری مزمن کلیوی باعث متورم شدن پاها می‌شود.
• پایین بودن سطح پروتئین باعث تورم پا می‌شود. در صورتی که سطح پروتئین موجود در خون پایین باشد مایع کمتری از نواحی اطراف وارد خون خواهد شد. برخی از عواملی که باعث کاهش سطح پروتئین خون می‌شوند عبارتند از سوء تغذیه، سندروم نفروتیک، نارسائی کبد و اختلالات شکمی‌.
• عوارض جانبی برخی از داروها از قبیل بلاکرهای کانال کلسیم باعث تورم پاها خواهد شد.
• کم کاری تیروئید یکی از بیماری‌های تیروئیدی است که در تورم پاها نقش دارد و با علائم و نشانه‌هایی از قبیل خستگی و افزایش وزن همراه است.
• ‏ادم ایدیوپاتیک به این معنا است که تورم ایجاد شده هیچ گونه دلیل خاصی ندارد.

 علل تورم یک پا یا برخی از نقاط آن چیست؟

تورم پا دلایل مختلفی دارد که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:

• آسیب دیدگی پا از قبیل شکستگی، پیچ خوردگی یا کبودی‌های گسترده
• استئوآرتریت یا آرتروز و تحلیل برنده که می‌‌تواند یک یا هر دو زانو یا انگشت بزرگ پاها را درگیر کند.
• مشکلات زانو ناشی از التهاب از قبیل نقرس، آرتریت روماتوئید یا آرتریت پسوریاتیک باعث تورم پا می‌شوند. یک یا چند مفصل گرم، قرمز و دردناک خواهد شد.
• عفونت پوست از قبیل سلولیت یا تجمع چرک
• واکنش پوستی از قبیل آلرژی به نیش حشرات یا داروها یا زخم
• ترومبوز عمیق وریدی اختلالی است که در آن یک لخته خون درون رگ‌های عمیق پا ایجاد می‌شود و در اکثر موارد ساق پا را درگیر می‌نماید. افرادی که فعالیت جسمانی زیادی ندارند و خیلی کم راه می‌روند بیشتر از سایرین در معرض خطر لخته شدن خون در پا قرار دارند. برخی از علل لخته شدن خون در پا عبارتند از بیماری، عمل جراحی یا سفرهای هوایی طولانی. افرادی که سرطان دارند یا تحت درمان سرطان قرار گرفته اند ریسک لخته شدن خون در پای آنها افزایش خواهد یافت
• عفونت استخوان
• لنف ادم اختلالی است که در آن مایع لنف درون بافت‌ها تجمع پیدا می‌کند زیرا به خوبی تخلیه نمی‌شود. این مشکل معمولاً به علت مسدود شدن غدد لنفاوی ایجاد می‌شود. لنف ادم معمولاً پس از انجام عمل جراحی، رادیوتراپی، سرطان، آسیب دیدگی یا عفونت ایجاد می‌‌شود.
• کیست بیکر به تورم بافت نرم قسمت پشت زانو گفته می‌شود.

علائم و نشانه‌های تورم پا چیست؟ 

علاوه بر تو رم پاها ممکن است شما علائم و نشانه‌های دیگری نیز داشته باشید. توجه کردن به سایر علائم به پزشک برای مشخص کردن علت تورم پا کمک می‌کند. برخی از این علائم به شرح زیر می‌باشند:

• کوتاهی تنفس در هنگام تورم پاها می‌تواند علامت نارسایی قلبی (به ویژه اگر هر دو پا متورم شود) یا ترومبوز عمیق وریدی که ریه را نیز درگیر کرده است( به ویژه اگر یک پا درگیر شود) باشد.
• بالا بودن دمای بدن که نشانه وجود عفونت است.
• خستگی نشان دهنده بیماری عمومی بدن از قبیل آنمی یا مشکلات کلیوی است.
• اسهال نشان دهنده بیماری‌های گوارشی است که بر روی سطح جذب پروتئین در روده‌ها تاثیر گذاشته است.
• زرد بودن رنگ پوست نشان دهنده بیماری کبدی از قبیل سیروز کبدی است.
• تورم در سایر نقاط بدن به غیر از پاها مانند شکم، اطراف چشم یا دست‌ها نشان دهنده وجود مشکل در یکی از ساختارهای بدن است و فقط به پاها ارتباط ندارد.

چه روش‌هایی برای درمان تورم پا وجود دارد؟ 

درمان ورم پا با توجه به عامل به وجود آورنده آن تعیین می‌شود. برخی از روش‌های درمانی رایج برای تورم پا به شرح زیر می‌باشند:

قرار دادن پاها روی سطح مرتفع

هنگامی ‌که پا روی سطح مرتفعی قرار داده می‌شود مایع شروع به خارج شدن از پا خواهد کرد. برای رفع تورم پاها باید هر موقع که می‌‌توانید پای خود را روی مبل قرار دهید یا گ چند عدد بالش را زیر آن بگذارید. هنگام خواب نیز بهتر است پای خود را روی لبه تخت بگذارید تا در ارتفاع بالاتری از سر قرار داشته باشد. برای این کار می‌توانید از تعدادی کتاب نیز استفاده کنید.

دارو درمانی ورم پا 

در صورتی که علت تورم پا تجمع مایع باشد اغلب این وضعیت با مصرف داروهای ادرارآور طی مدت کوتاهی این مشکل برطرف خواهد شد. داروهای ادرار آور باعث می‌شوند که مقدار دفع مایع از طریق کلیه افزایش پیدا کند و شما بیشتر دفع ادرار داشته باشید. به همین دلیل هنگامی‌ که شما از داروها استفاده می‌‌کنید دفع ادرار بیشتری خواهید داشت. اما باید بدانید که این داروها همیشه برای درمان تورم پاها تجویز نمی‌شوند زیرا همانطور که در بخش‌های بالا توضیح دادیم تورم پا دلایل متعددی دارد. برخی از روش‌هایی که برای درمان علل شایع تورم پا مورد استفاده قرار می‌گیرند به شرح زیر می‌باشد:

• ترومبوز عمیق وریدی با مصرف داروهای رقیق کننده خون و از بین بردن لخته خون درمان می‌شود.
• معمولاً برای درمان نارسایی قلبی از برخی داروها مانند داروهای ادرار آور به منظور بهبود عملکرد قلب استفاده می‌شود.
• برای درمان عفونت پوست یا عفونت استخوان نیز از داروهای آنتی بیوتیک استفاده می‌شود.
• در مواردی که تورم پا به علت با مصرف یک دارو به وجود آمده باشد تعویض دارو یا قطع مصرف آن یا کاهش دوز آن به بهبود مشکل ایجاد شده کمک می‌کند.

فیزیوتراپی ورم پا 

فیزیوتراپی یک روش درمانی شناخته شده برای کاهش التهاب،درد و ورم پا بعلت­‌های گوناگون می­باشد. شیوه‌­های درمانی بکاربرده شده توسط فیزیوتراپیست نسبت به شرایط بیمار متفاوت است. از رایج ترین روش­های درمانی برای ورم پا میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

استفاده از بانداژ یا جوراب واریس 

از جوراب واریس برای فشردن پاها در هنگام ایستادن و با هدف تخلیه مایع استفاده می‌شود. در ابتدا استفاده از بانداژ توصیه می‌‌شود تا از بدتر شدن تورم پیشگیری گردد سپس باید از جوراب واریس استفاده کرد. جوراب واریس باید به خوبی با شرایط پاها تناسب داشته باشند و به نحوی طراحی شده اند که در مقایسه با جوراب معمولی پا را فشار می‌دهند. در مواردی که تورم فقط در قسمت ساق پا به وجود بیاید استفاده از جوراب واریس نوع ۲ کفایت می‌کند اما در مواردی که تورم بسیار زیاد باشد جوراب نوع ۳ باید مورد استفاده قرار داد. در صورتی که شما برای پوشیدن جوراب واریس مشکل داشته باشید بهتر است از اپلیکاتور مخصوص استفاده نمایید استفاده نمایید.

جوراب پنوماتیک واریس 

تعداد زیادی از افراد علیرغم استفاده از جوراب واریس متوجه می‌‌شوند که در پایان روز دچار مقداری تورم پا هستند. جوراب پنوماتیک واریس یک نوع بوت از دست که با انبساط و انقباض منجر به خروج مایع از پاها خواهد شد. معمولاً از این نوع جوراب در پایان روز استفاده می‌شود تا مایعی که علی رغم استفاده از جوراب واریس در پاها جمع شده است تخلیه گردد. در صورتی که پزشک به این نتیجه برسد و شما به جوراب پنوماتیک نیاز دارید ابتدا به صورت آزمایشی استفاده از آن را به شما توصیه می‌‌کند تا در نهایت به این نتیجه برسد که آیا پوشیدن آن به بهبود مشکل شما کمک می‌کند یا خیر.

تخلیه دستی مایع لنف 

منظور از تخلیه دستی مایع لنف بهره گرفتن از ماساژ با هدف برگرداندن مایع به سیستم مرکزی بدن می‌باشد. ماساژ درمانی با هدف تخلیه مایع لنف یک روش بسیار سودمند است که می‌تواند به کاهش تورم پا کمک کند. در مواردی که تورم پا بسیار شدید است از فلوروسکوپی برای ایجاد فشار بیشتر استفاده خواهد شد و این روش نیازی به آمادگی ندارد. در این روش متخصص فیزیوتراپی بیمار نحوه تخلیه مایع لنف را به کمک ماساژ یاد می‌دهد و این امر به یک بخش از برنامه روزانه او تبدیل خواهد شد.

مراقبت از پوست

باید به منظور جلوگیری از بروز عفونت، خراشیدگی یا بریدگی پوست به دقت پا را خشک کرد و آن را تمیز نگه داشت. بیمار باید در طول روز پای خود را به خوبی بشویید و شب نیز پس از در آوردن جوراب واریس خود دوش بگیرد و اجازه بدهد رطوبت به پوست او نفوذ نمایند. باید ناخن دست و پا همیشه کوتاه باشد و زیر آن تمیز شود تا از خراشیدگی پوست یا ایجاد عفونت جلوگیری گردد.

ورزش کردن 

ورزش کردن یکی از موارد بسیار مهم برای جلوگیری از متورم شدن پاها است اما متاسفانه به عنوان یک روش برای درمان تورم مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. در هنگام ورزش کردن عضلات به طور طبیعی مانند یک پمپ عمل می‌کنند و شروع به تخلیه مایع لنف خواهند کرد. استفاده از جوراب واریس در هنگام ورزش کردن باعث می‌شود که فشار بیشتری به وجود بیاید و فرآیند تخلیه سریع تر انجام شود. ورزش فقط باید تحت نظر متخصص فیزیوتراپی انجام شود تا از ایجاد فشار بیشتر در ناحیه آسیب دیده جلوگیری گردد زیرا افزایش فشار می‌تواند باعث بدتر شدن تورم پا شود. افرادی که دچار تورم پا هستند باید به انجام تمرینات ورزشی مقاومتی بپردازند تا حجم عضلات آنها افزایش پیدا کند. در صورتی که وزن بدن به طرز قابل توجهی کاهش پیدا کند پوست خاصیت انعطاف پذیری خود را از دست می‌دهد که این امر به عنوان یک عامل پیشگیری کننده از تورم پا عمل خواهد کرد. چاقی و اضافه وزن یکی از فاکتورهای خطر در بروز تورم پا محسوب می‌شود و افرادی که با مشکل تورم پا مواجه هستند باید به منظور جلوگیری از وارد شدن فشار بیشتر به پاها و تخلیه مناسب مایع لنف سعی کنند وزن خود را کنترل نمایند.

انجام عمل جراحی 

از تعداد زیادی از عمل‌های جراحی با هدف درمان تورم یا لنف ادم استفاده شده است اما هیچ یک از آنها به طور کامل موفقیت آمیز نبوده است. در مواردی که علی رغم استفاده از جوراب واریس و روش‌های مشابه تورم پاها از بین نرود انجام عمل جراحی به منظور کاهش سایز ساق پا، لیپوساکشن یا جراحی بخش برداری توصیه خواهد شد.