لخته شدن خون در پا در بارداری (DVT): علت، علائم، درمان و پیشگیری

ترومبوز عمیق وریدی یا DVT به تشکیل لخته خون در یکی از سیاهرگ‌های عمیق بدن گفته می‌شود. ترومبوز عمیق وریدی در طول دوران بارداری در بیش از ۸۰ درصد از موارد در پای چپ به وجود می‌آید. در صورتی که این عارضه درمان نشود لخته خون از محل تشکیل خود جدا می‌‌شود و از طریق سیستم گردش خون وارد ریه خواهد شد که در این شرایط به مشکل ایجاد شده آمبولی ریوی یا PE گفته می‌‌شود که می‌‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند. خوشبختانه ترومبوز عمیق وریدی و آمبولی ریوی اختلالی هستند که می‌‌توان به درمان آنها پرداخت کرد و حتی در زنانی که بیشتر از سایرین در معرض خطر این بیماری قرار دارند قابل پیشگیری است.

 لخته خون چیست؟

لخته خون زمانی به وجود می‌‌آید که بدن شما اقدام به ارسال سلول‌هایی که پلاکت نام دارد به محل آسیب دیده می‌نماید تا جریان خون متوقف شود. به طور طبیعی این پدیده در مواردی که یک قسمت از بدن دچار خونریزی می‌‌شود اتفاق می‌‌افتد تا از خونریزی مداوم آن قسمت جلوگیری گردد. در دوران بارداری نیز احتمال تشکیل لخته خون افزایش می‌یابد تا از شما در برابر خونریزی شدید ناشی از زایمان محافظت کند. با این حال اختلالی که ترومبوز عمیق وریدی نام دارد و باعث تشکیل لخته خون در پاها و ناحیه لگن می‌شود می‌تواند به دلایل متعدد ایجاد شود و مشکلات بسیار جدی را برای بیمار به وجود بیاورد.

چرا ترومبوز عمیق وریدی در دوران بارداری و پس از زایمان شیوع بسیار بالایی دارد؟

 می‌‌توان گفت که ساختار بدن انسان به نحوی طراحی شده است که همواره در صدد یافتن راهی برای کنترل خونریزی بسیار زیاد در هنگام زایمان است و به همین دلیل با نزدیک شدن به دوران زایمان توانایی بدن برای لخته شدن خون افزایش خواهد یافت. در دوران بارداری سطح پروتئین‌هایی که در لخته شدن خون نقش دارند افزایش می‌‌یابد این در حالی است که سطح پروتئین‌های ضد انعقاد خون کاهش پیدا می‌کند. عوامل دیگری از قبیل بزرگ شدن رحم باعث می‌‌شود که فشار زیادی به سیاهرگ‌هایی که خون را از پاها به قلب هدایت می‌کنند وارد شود و در نتیجه ریسک تشکیل لخته خون افزایش پیدا می‌کند.

چه افرادی بیشتر در معرض خطر ترومبوز عمیق وریدی قرار دارند؟

 افراد زیر بیشتر از سایرین در معرض خطر تشکیل لخته خون در سیاهرگ قرار دارند:

• افرادی که واریس شدید سیاهرگی دارند.
• افرادی که زایمان آنها از طریق سزارین انجام شده است.
• افرادی که بعد از زایمان خونریزی شدید داشته‌اند یا به دریافت خون نیاز پیدا کرده‌اند.
• افرادی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند البته مصرف قرص‌هایی که حاوی پروژسترون است ریسک تشکیل لخته خون را افزایش نخواهد داد.
• افرادی که اختلال انعقاد خون ارثی دارند. برخی از افراد با یک اختلال ارثی مواجه هستند که باعث می‌شود خون آنها به سرعت لخته شود البته این اختلال به تنهایی باعث تشکیل لخته خون نمی‌شود مگر آن که با یک یا چند فاکتور خطر دیگر همراه شوند.
• استراحت مطلق در رختخواب به علت بستری شدن در بیمارستان نیز در تشکیل لخته خون نقش دارد. هنگامی ‌که پاها به مدت طولانی بدون حرکت باشند عضلات ساق پا نمی‌‌توانند با انقباض خود به گردش خون کمک کنند در نتیجه ریسک بروز تشکیل لخته خون افزایش پیدا خواهد کرد.
• آسیب دیدگی یا عمل جراحی بر روی سیاهرگ می‌تواند ریسک تشکیل لخته خون را افزایش دهد.
• اضافه وزن و چاقی باعث می‌‌شود که فشار بسیار زیادی به سیاهرگ‌های پا و لگن وارد شود.
• استعمال دخانیات بر گردش خون و تشکیل لخته خون تاثیر می‌گذارد و می‌تواند ریسک بروز ترومبوز عروق وریدی را افزایش دهد.
• برخی از انواع سرطان باعث افزایش سطح موادی در خون می‌شوند که ریسک تشکیل لخته خون را افزایش می‌دهند. برخی از روش‌های درمانی سرطان نیز باعث می‌‌شود که بیمار بیشتر در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار بگیرد.
• نارسایی قلبی باعث افزایش ریسک ترومبوز عمیق وریدی و آمبولی ریه می‌شود. از آنجایی که عملکرد قلب و ریه در افراد مبتلا به نارسایی قلبی محدود است علائم و نشانه‌هایی که حتی توسط آمبولی خفیف ریه به وجود می‌‌آیند قابل توجه هستند.
• بیماری‌های التهابی روده از قبیل کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون ریسک تشکیل لخته خون در سیاهرگ را افزایش می‌دهند.
• سابقه فردی و خانوادگی ابتلا به ترومبوز وریدی مسئله بسیار مهمی است بنابراین اگر یکی از اعضای خانواده شما و یا حتی خود شما در گذشته دچار این عارضه شده‌اید ریسک بروز ترومبوز عمیق سیاهرگی در شما افزایش خواهد یافت.
• با بالا رفتن سن و رسیدن به دوران پیری ریسک تشکیل لخته خون در سیاهرگ افزایش پیدا می‌کند این در حالی است که احتمال بروز این اختلال در هر سنی وجود دارد.
• نشستن به مدت طولانی و نداشتن تحرک باعث می‌شود که عضلات ساق پای شما منقبض نشوند زیرا انقباض عضلات به طور طبیعی به گردش خون کمک می‌کند به این ترتیب در صورتی که عضلات ساق پای شما به مدت طولانی حرکت نکنند ریسک تشکیل لخته خون در سیاهرگ افزایش پیدا خواهد کرد.

علائم و نشانه‌های تشکیل لخته خون در دوران بارداری شامل چه مواردی است؟

به طور کلی حساسیت زنان در دوران بارداری افزایش پیدا می‌‌کند و آنها از برخی از عوارض ایجاد شده آگاه می‌شوند. اگرچه ریسک تشکیل لخته خون امری غیر ممکن نیست این اختلال با علائم و نشانه‌هایی همراه است که می‌تواند احتمال تشکیل لخته خون را نشان دهد این علائم شرح زیر می‌باشند:

• تورم یا درد در یک پا افزایش می‌یابد.
• احساس درد که هنگام راه رفتن بدتر می‌شود.
• سیاهرگ‌ها بیش از اندازه طبیعی بزرگ می‌شوند.

آماده شدن برای مراجعه به پزشک

ترومبوز عمیق سیاهرگی به عنوان یک اختلال اورژانسی در نظر گرفته می‌شود به همین دلیل مراجعه فوری به پزشک اهمیت بسیار زیادی دارد. اگر قصد دارید به پزشک مراجعه کنید توجه به موارد زیر می‌تواند اطلاعات سودمندی را در خصوص آماده شدن برای پاسخ به سوالات پزشک در اختیار شما قرار دهد.

قبل از مراجعه به پزشک باید چه کارهایی را انجام داد؟

 قبل از مراجعه به پزشک باید فهرستی از موارد زیر را آماده کنید:

• علائم و نشانه‌هایی که دارید حتی علائمی که فکر می‌‌کنید ارتباطی به ترومبوز عمیق سیاهرگی ندارند را به همراه زمان شروع آنها یادداشت کنید.
• اطلاعات مهم از قبیل سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات انعقادی خون، ابتلا به سایر بیماری‌ها، بستری شدن در گذشته، انجام عمل جراحی یا هرگونه ضربه در سه ماه گذشته و هرگونه مسافرت احتمالی را یادداشت کنید.
• همه داروها، قرص ویتامین و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید را به همراه دوز آنها یادداشت کنید.
• سوالاتی که قرار است از پزشک بپرسید را یادداشت کنید حتی می‌‌توانید در صورت نیاز یکی از اعضای خانواده را با خود به مطب پزشک ببرید تا در به خاطر آوردن اطلاعات لازم به شما کمک کند. در خصوص ترومبوز عمیق سیاهرگی سوالاتی که باید از پزشک بپرسید به شرح زیر می‌باشد:

1. علت اصلی بروز علائم و نشانه‌های من چیست؟
2. چه نوع آزمایشاتی را باید انجام بدهم؟
3. بهترین روش برای درمان این اختلال چیست؟
4. آیا جایگزینی برای روش درمانی پیشنهادی اولیه وجود دارد؟
5. آیا باید سطح فعالیت جسمانی و مسافرت رفتن را محدود کنم؟
6. من به بیماری‌های دیگری نیز مبتلا هستند چگونه می‌توانم این بیماری‌ها را با هم کنترل کنم؟

بیمار باید چه انتظاراتی از پزشک خود داشته باشد؟

 به احتمال زیاد پزشک سوالات زیر را از شما خواهد پرسید:

• آیا اخیراً از سطح فعالیت جسمانی شما کم شده است و به مدت طولانی دراز کشیده یا نشسته‌اید؟
• آیا علائم و نشانه‌هایی که دارید همواره باعث ناراحتی شما می‌شوند یا آنکه به صورت موقت به وجود می‌آیند؟
• شدت علائم شما چقدر است؟
• چه عواملی باعث بهبود علائم شما می‌شود؟
• چه عواملی باعث بدتر شدن آنها می‌شود؟

ترومبوز وریدی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک برای تشخیص ترومبوز وریدی از شما در خصوص علائم و نشانه‌هایی که دارید سوال می‌پرسد سپس به انجام معاینه جسمانی می‌‌پردازد تا بتواند وجود تورم، حساسیت و تغییر رنگ پوست را بررسی کند. پزشک با توجه به احتمال اینکه چقدر در معرض خطر ترومبوز وریدی قرار دارید انجام آزمایشات زیر را پیشنهاد خواهد کرد:

• سونوگرافی: در این روش پزشک قسمت سر دستگاه را روی موضع مورد نظر قرار می‌دهد تا بتواند به کمک امواج صدا وجود لخته خون را تشخیص دهد. هنگامی‌ که امواج صدا به بافت‌های نرم بدن برخورد می‌کنند و بر می‌گردند تصاویری را به صفحه کامپیوتر منتقل می‌‌کنند که پزشک می‌‌تواند بر اساس آنها لخته خون را به خوبی مشاهده کند. گاهی اوقات پزشک تا چند روز درخواست تکرار سونوگرافی را می‌دهد تا از بزرگ شدن یا عدم رشد لخته خون اطمینان حاصل کند.
• آزمایش خون: تقریباً در خون اکثر افرادی که دچار ترومبوز عمیق وریدی هستند سطح یک ماده که دی دایمر نام دارد افزایش پیدا می‌کند و پزشک می‌تواند به این نتیجه برسد که آیا فرد دچار لخته خون شده است یا خیر.
• ونوگرافی: در این روش پزشک ماده حاجب را به درون سیاهرگ بزرگ مچ یا کف پا تزریق می‌کند و از اشعه ایکس برای تهیه تصاویر این ناحیه و یافتن لخته خون استفاده می‌کند. البته معمولا روش‌های کم تهاجمی تشخیصی از قبیل سونوگرافی می‌توانند به تشخیص این اختلال کمک کنند.
• اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن: در این دو روش نیز تصاویر دقیقی از سیاهرگ‌ها به دست می‌آید و پزشک می‌تواند وجود لخته خون را تایید یا رد کند. گاهی اوقات این دو نوع اسکن برای اهداف دیگری انجام می‌‌شوند که وجود لخته خون را نیز نشان می‌‌دهند.

ترومبوز عمیق سیاهرگی چگونه درمان می‌شود؟

هدف از درمان ترومبوز عمیق سیاهرگی جلوگیری از بزرگ شدن لخته خون و حرکت آن به سمت ریه و ایجاد آمبولی ریه است. در مرحله بعدی پزشک سعی می‌کند ریسک تشکیل مجدد لخته خون را کاهش دهد. روش‌های متعددی برای درمان ترومبوز سیاهرگی وجود دارد که در بخش زیر به آنها اشاره می‌کنیم.

رقیق کننده‌های خون

 معمولاً ترومبوز عمیق سیاهرگی به کمک داروهای رقیق کننده خون درمان شود. این داروها به صورت قرص یا به صورت داروهای تزریقی مصرف می‌‌شوند و ریسک تشکیل مجدد لخته خون را کاهش می‌دهد. البته این داروها باعث از بین رفتن لخته خون ایجاد شده نمی‌شوند اما از بزرگ شدن و تشکیل لخته در سایر نقاط بدن جلوگیری می‌کنند. داروهای تزریقی نیز به سیاهرگ بازوی بیمار تزریق می‌‌شوند. هپارین یکی از این داروها است که به زیر پوست تزریق می‌شود. سایر داروهای رقیق کننده خون از قبیل انوگزاپادین، دالتپارین، یا فونداپارینوکس به زیر پوست تزریق می‌شوند. بیمار باید به مدت چند روز داروی تزریقی رقیق کننده خون را دریافت کند سپس مصرف داروهایی از قبیل وارفارین یا دابیگاتران را شروع نماید. پس از آن که وارفارین شروع به رقیق کردن خون کرد مصرف داروهای تزریقی رقیق کننده قطع خواهد شد و بیمار می‌تواند از سایر داروهای رقیق کننده خون در قالب قرص استفاده کند و دیگر نیازی به داروی تزریقی نداشته باشد و به مدت ۳ ماه و حتی به مدت بیشتری از داروهای رقیق کننده خون استفاده نماید. مصرف این داروها طبق دستور دقیق پزشک اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا مصرف زیاد یا کم آنها می‌‌تواند باعث بروز عوارض جانبی کاملاً جدی شود. در صورتی که بیمار از وارفارین استفاده می‌کند باید به صورت دوره‌ای آزمایش خون بدهد تا زمان انعقاد خون او بررسی گردد. زنان باردار نباید از داروهای مخصوص رقیق کردن خون استفاده کنند.

داروهای از بین برنده لخته خون

 در صورتی که بیمار دچار ترومبوز بسیار حاد عمیق وریدی یا آمبولی ریه شده باشد و مصرف سایر داروها نتوانسته به رفع مشکل او کمک کند پزشک داروهایی را برای او تجویز خواهد کرد که به سرعت باعث رفع لخته خون خواهد شد. این داروها یا به صورت تزریقی به درون رگ فرستاده می‌شوند یا آنکه از طریق کاتتر به طور مستقیم درون لخته خون قرار داده می‌شود. این داروها می‌‌توانند باعث بروز خونریزی جدی شوند به همین دلیل پزشک از آنها فقط برای درمان موارد بسیار شدید لخته خون استفاده می‌کند.

استفاده از فیلتر

 در صورتی که بیمار نتواند از داروهای رقیق کننده خون استفاده کند پزشک یک عدد فیلتر را درون سیاهرگ بزرگ شکم او قرار می‌دهد. این فیلتر از حرکت کردن لخته خون تخریب شده به سمت ریه جلوگیری می‌کند.

چگونه می‌توان در دوران بارداری از بروز ترومبوز سیاهرگی جلوگیری کرد؟

اگر شما در دوران بارداری به سر می‌‌برید می‌‌توانید با حفظ جریان خون خود در سطح مناسب از تشکیل لخته خون جلوگیری کنید به همین دلیل رعایت کردن موارد زیر اهمیت بسیار زیادی در حفظ سلامت شما ایفا می‌کند:

• در دوران بارداری به اندازه کافی به انجام تمرینات ورزشی ایمن بپردازید.
• در صورتی که بیش از دو یا سه ساعت مجبور به نشستن هستید به انجام حرکات کششی بپردازید یا بلند شوید و کمی راه بروید.
• در حالت نشسته به طور مداوم پاهای خود را تکان دهید و پاشنه پا و سپس انگشتان خود را به سمت بالا و پایین حرکت دهید.
• اگر شما در معرض خطر تشکیل لخته خون در سیاهرگ قرار دارید به منظور جلوگیری از تشکیل خون در پاها بهتر است از جوراب واریس استفاده کنید. همچنین می‌توانید با پزشک خود در خصوص مصرف داروی هپارین در طول دوران بارداری یا مصرف آن به مدت ۶ تا ۸ هفته قبل از زایمان مشورت کنید.

عوارض و خطرات تشکیل لخته خون در دوران بارداری شامل چه مواردی است؟

 ترومبوز عمیق سیاهرگی می‌تواند به شیوه‌های مختلف بر سلامت شما در طول دوران بارداری تاثیر بگذارد که در بخش زیر به این موارد اشاره می‌کنیم:

• تشکیل لخته خون در جفت
• حمله قلبی
• سکته
• سقط جنین
• آمبولی ریوی که به علت جدا شدن لخته خون و حرکت آن به سمت ریه به وجود می‌آید.