بیماری شریان محیطی (P.A.D.) بیماری است که در آن پلاک‌هایی در شریان‌هایی که خون را به سر، اندام‌ها و دست و پاها حمل می‌کنند تشکیل می‌شود. این پلاک‌ها از چربی، کلسترول، کلسیم، بافت لیفی و سایر مواد موجود در خون تشکیل شده‌اند. هنگامی که پلاک در شریان‌های (با قطر متوسط و بزرگ) بدن ایجاد شود ، این بیماری با نام تصلب شرایین یا آترواسکلروزیس شناخته می‌شود. با گذشت زمان، پلاک‌ها می‌توانند رگ‌ها را سخت و باریک کند. این مساله باعث محدود شدن جریان خون غنی از اکسیژن به اندام‌ها و سایر قسمت‌های بدن می‌شود. بیماری P.A.D معمولا شریان‌های پاها را درگیر می‌کند ، اما ممکن است در شریان‌هایی که خون را از قلب به سر، بازو، کلیه‌ها و معده منتقل می‌کند نیز ایجاد شود.
علل بیماری شریان محیطی
عوامل قطعی‌ای وجود دارد که می‌توانند احتمال ابتلا به بیماری شریان محیطی و سایر بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش دهند، از جمله:
- سیگار کشیدن – که مهمترین عامل خطر این بیماری است
- دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
خطر ابتلا به بیماری شریان محیطی با بالا رفتن سن نیز افزایش یافته، و احتمال ابتلا به آن در مردان بیشتر از زنان است.
علائم بیماری شریان محیطی
علامت خاصی ندارند. با این حال، بعضی اوقات در هنگام راه رفتن، دردی در پاهای خود حس می‌کنند که معمولا بعد از چند دقیقه برطرف می‌شود. محدوده این درد ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد، و معمولا بعد از چند دقیقه، زمانی که به پای خود استراحت می‌دهید ، از بین می‌رود. هر دو پاها اغلب به طور همزمان درگیر می‌شوند، اگرچه ممکن است درد در یک پا بدتر از پای دیگر باشد. سایر نشانه‌های PAD عبارتند از:
- ریزش موهای روی پاها
- بی حسی یا ضعف در پاها
- ناخن‌های پای شکننده که رشد کندی دارند
- به وجود آمدن زخم‌هایی (زخم‌های باز) روی پاها ، که بهبود نمی‌یابند.
- تغییر رنگ پوست روی پاها، به عنوان مثال رنگ پریده شدن یا آبی شدن پوست پا
- پوست براق
- در مردان اختلال نعوظ
- تحلیل رفتن عضلات پاها
نشانه‌های بیماری شریان محیطی اغلب به آرامی و به مرور زمان ایجاد می‌شوند. اگر علائم به سرعت بروز پیدا کرده و یا به طور ناگهانی بدتر شوند، ممکن است نشان دهنده یک مشکل جدی باشد که نیاز به درمان فوری دارد.
عوارض بیماری شریان محیطی
بیماری شریان محیطی به شکل فوری و اورژانسی باعث مرگ نمی‌شود، اما روند تصلب شریانی که باعث این بیماری می‌شود موجب مشکلات جدی‌ای می‌شود که ممکن است کشنده باشند.
بیماری قلبی عروق کرونری
انسداد در سرخرگ پاها ممکن است بر سایر نقاط بدن مانند شریان‌هایی که قلب و مغز را خون رسانی می‌کنند، نیز تاثیر بگذارد. این بدان معنی است که ابتلا به بیماری شریان محیطی احتمال ابتلا به اشکال دیگر بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهد ، مانند:
- بیماری قلبی کرونری
- سکته مغزی
- حمله قلبی
- آنژین
ایسکمی وخیم اندام (CLI)
در صورتی که جریان خون در پاها به شدت محدود شود، ممکن است شخص به ایسکمی وخیم پا مبتلا شود. ایسکمی وخیم پا یک عارضۀ بسیار جدی است که درمان آن می‌تواند بسیار چالش برانگیز باشد. علائم ایسکمی وخیم پا عبارتند از:
- وجود درد و سوزش شدیدی در پاها که حتی با استراحت هم برطرف نمی‌شود
- پوست رنگ پریده، براق، صاف و خشک می‌شود
- به وجود آمدن جراحات و زخم (زخم‌های باز) بر روی پاها که درمان نمی‌شوند
- از دست رفتن جرم عضلات پاها
- پوست انگشتان و یا قسمت‌های پایینی پا سرد و بی‌حس می‌شود، بعد قرمز و سپس سیاه شده و / یا شروع به متورم شدن کرده و ترشح ناخوشایندی از آن خارج می‌شود که باعث درد شدیدی می‌شود (قانقاریا)
تشخیص بیماری شریان محیطی
روش‌های مختلفی برای تشخیص بیماری شریان محیطی وجود دارد. در صورتی که پزشک به بیماری شریان محیطی مشکوک شود، در ابتدا پاهای بیمار را معاینه می‌کند.
- شاخص پایی- بازویی: شایع‌ترین آزمایش برای PAD، این آزمون است که فشار خون را در مچ پا با فشار خون بازو مقایسه می‌کند.
- سونوگرافی، آنژیوگرافی و آزمایش خون، ممکن است برای بررسی سطح کلسترول، هموسیستئین و پروتئین واکنشی سی نیز توصیه شوند.
- ازمون داپلر و سونوگرافی (دوپلکس): یک روش غیر تهاجمی است که در ان به کمک امواج صوتی تصاویری از شریان‌ها ایجاد شده و جریان خون را در یک شریان اندازه گیری می‌کنند تا ببینند ایا انسدادی در شریان وجود دارد یا خیر.
- آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن): یکی دیگر از آزمون‌های غیر تهاجمی است که به کمک ان تصاویری از شریان شکمی، لگن و پاها ایجاد می‌شود. این آزمایش به طور خاص برای بیمارانی که دستگاه ضربان‌ساز یا استنتی در قلب خود دارند استفاده می‌شود.
- آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (ام‌آرآی): ام ار آی اطلاعات مشابهی آنچه که توسط یک سی تی اسکن تولید شده است، بدون نیاز به اشعه ایکس به دست می‌دهد.
- آنژیوگرافی : این روش معمولا در کنار روش‌های درمان عروق به کار می‌رود. در آنژیوگرافی، از یک ماده ( رنگی) کنتراست که به داخل شریان تزریق می‌شود و اشعه ایکس برای نشان دادن جریان خون و مشخص کردن هر گونه انسداد احتمالی استفاده می‌شود.
درمان بیماری شریان محیطی
هیچ درمانی برای بیماری شریان محیطی وجود ندارد، اما تغییر سبک زندگی و استفاده از دارو می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. در موارد شدید و یا زمانی که درمان‌های اولیه تاثیر چندانی در کاهش علائم نداشته باشند، ممکن است جراحی انجام شود.
تغییر سبک زندگی
در صورتی که پزشکان تشخیص دهند شما به بیماری شریان محیطی مبتلا هستید، مهمترین تغییراتی که می‌توانید در سبک زندگی خود ایجاد کنید دو کار هستند: بیشتر ورزش کنید، و اگر شما سیگار می‌کشید سیگار کشیدن را ترک کنید.
ورزش
شواهد نشان می‌دهند که ورزش منظم به کاهش شدت و فراوانی علائم بیماری شریان محیطی کمک کرده و خطر ابتلا به دیگر بیماری‌های قلبی عروقی را نیز کاهش می‌دهد. برنامه تمرینی معمولا شامل دو ساعت تمرین در هفته به مدت سه ماه و تحت نظارت مربی است. در حالت ایده آل، هدف شما باید این باشد که به مرور زمان، برای بقیه زندگی خود هر روز ورزش کنید، زیرا مزایای ورزش در صورتی که به شکل دائمی و منظم انجام نشود به سرعت از بین می‌رود. یکی از بهترین ورزش‌هایی که می‌توانید انجام دهید پیاده روی است. معمولا توصیه می‌شود که تا زمانی که علائم غیر قابل تحمل شوند، هر مقدار که می‌توانید پیاده روی کنید. هنگامی که احساس درد کردید، به خودتان استراحت دهید تا زمانی که مجددا درد از بین برود، و بتوانید دوباره راه بروید، مجددا تا زمانی که درد شدید شود به راه رفتن ادامه دهید. با همین روش ” شروع- توقف” پیش بروید تا حداقل ۳۰ دقیقه پیاده روی کرده باشید. در حالت ایده‌ال این کار باید چندین بار در هفته تکرار شود. ممکن است انجام این تمرینات برایتان چالش برانگیز باشد، چرا که بازگشت مکرر درد ممکن است ناراحت کننده و خسته کننده باشد. با این حال، اگر شما استقامت به خرج دهید ، به تدریج متوجه بهبود علائم خود شده و کم کم دوره‌های بدون درد طولانی‌تری خواهید داشت.
ترک سیگار
ترک سیگار خطر شدت گرفتن بیماری شریان محیطی و ابتلا به دیگر بیماری‌های جدی قلبی عروقی را کاهش می‌دهد. تحقیقات نشان داده است که احتمال ابتلا به حمله قلبی و مرگ و میر ناشی از عوارض بیماری‌های قلبی در افرادی که پس از تشخیص بیماری خود همچنان سیگار می‌کشند بیشتر از افرادی است که پس از تشخیص بیماری قلبی خود سیگار را ترک می‌کنند.
تغییرات دیگر در سبک زندگی
علاوه بر ورزش و ترک سیگار، تغییرات دیگری نیز می‌توان در شیوه زندگی ایجاد کرد که خطر ابتلا به انواع بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهند. این تغییرات شامل موارد زیرند:
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم
- حفظ وزن بدن در محدوه سلامتی
دارو
از داروهای مختلفی برای درمان علل زمینه‌ای بیماری شریان محیطی می‌توان استفاده کرد، که در عین حال خطر ابتلا به دیگر بیماری‌های قلبی عروقی نیز کاهش یابد. بعضی افراد ممکن است نیاز داشته باشند یک یا دو نوع دارو از موارد زیر را مصرف کنند، در حالی که بعضی افراد دیگر ممکن است به مصرف همه آن‌ها نیاز داشته باشند.
استاتین
اگر آزمایش خون نشان دهد که میزان کلسترول LDL (کلسترول بد) شخصی بالا است، پزشک یک نوع دارو به نام استاتین برای او تجویز می‌کند. عملکرد استاتین بر اساس کمک به کاهش تولید کلسترول LDL توسط کبد است. مصرف استاتین برای اکثر افراد یا هیچ عارضه جانبی ندارد و یا عوارض جانبی خیلی کمی ایجاد می‌کند، اگر چه برای برخی افراد بعضی عوارض جانبی- که چندان جدی نیستند- پیش می‌آید مانند:
- سوء هاضمه
- سردرد
- حالت تهوع
- دردهای عضلانی
داروهای کاهندهٔ فشارخون
داروهای کاهندهٔ فشارخون گروهی از داروها هستند که برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند. در صورتی که کسی علائم زیر را داشته باشد ممکن است برای او داروی کاهنده فشار خون تجویز شود:
- بیمار دیابت ندارد و فشار خون او بالاتر از ۱۴۰ / ۹۰ میلیمتر جیوه است
- بیمار دیابت دارد و فشار خون او بالاتر از ۱۳۰/۸۰ میلیمتر جیوه است
از جمله انواع داروهای کاهندهٔ فشارخون که به طور گسترده‌ای استفاده می‌شوند، داروهای بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) هستند که با متوقف کردن فعالیت برخی هورمون‌ها به تنظیم فشار خون کمک می‌کند. این نوع داروها به کاهش مقدار آب در خون کمک کرده و شریان‌ها را گشادتر می‌کنند که هر دو کار باعث کاهش فشار خون می‌شود. عوارض جانبی داروهای مهارکننده های ACE عبارتند از:
- سرگیجه
- احساس خستگی یا ضعف
- سردرد
- سرفه خشک دائمی
اکثر این عوارض طی چند روز برطرف می‌شوند ، اگر چه برای بعضی افراد ممکن است سرفه‌های خشک کمی بیشتر طول بکشند. اگر عوارض جانبی خیلی حاد شوند، ممکن است لازم باشد از داروهای دیگری که نتایجی مشابه نتایج مهار کننده‌های ACE دارند، و با عنوان داروهای مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین (ARB) شناخته می‌شوند، استفاده شود.
داروهای ضد انعقاد خون
یکی از بزرگترین خطرات احتمالی در صورت ابتلا به تصلب شرایین، قطعه‌ای از رسوبات چربی (پلاک) است که از دیواره شریان کنده شده باشد. این مساله می‌تواند منجر به ایجاد لخته خون در محل پلاک کنده شده شود. به وجود آمدن یک لخته خون داخل شریانی که قلب را خونرسانی (یکی از عروق کرونر) می‌کند، می‌تواند باعث بروز حمله قلبی شود. به همین شکل، اگر لخته خون در داخل رگ‌های خونی که به سمت مغز می‌روند، ایجاد شود ممکن است منجر به سکته مغزی شود. احتمالا برای کاهش خطر لخته شدن خون در افرادی که به بیماری شریان محیطی مبتلا هستند، داروهای ضد انعقاد خون تجویز خواهد شد. این داروها باعث می‌شوند پلاکت‌ها (گلبول کوچک خون) نتوانند به هم بچسبند و بنابراین اگر پلاکی از دیواره شریان جدا شود، احتمال ایجاد لخته خون کمتر خواهد بود. اغلب برای افراد مبتلا به بیماری شریان محیطی، استفاده از دوز پایینی از آسپیرین و کلوپیدوگرل، که هر دو داروی ضد انعقاد خون هستند، تجویز می‌شود. عوارض جانبی رایج آسپیرین با دوز کم، شامل سوء هاضمه و افزایش خطر خونریزی است. عوارض جانبی رایج کلوپیدوگرل می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سردرد یا سرگیجه
- حالت تهوع
- اسهال یا یبوست
- سوء هاضمه
- معده درد ( دردهای شکمی)
- افزایش خطر خونریزی
نافرونیل اگزالات
موسسه NICE استفاده از نافرونیل اگزالات را برای درمان پا دردی که به خاطر ورزش کردن در افراد مبتلا به PAD ایجاد شده توصیه می‌نماید. این دارو می‌تواند جریان خون را در بدن بهبود بخشد و خیلی به ندرت، برای کسانی استفاده می‌شود که یا نخواهند جراحی انجام دهند و یا برنامه ورزشی تحت نظارت بهبود رضایت بخشی در وضعیت آن‌ها ایجاد نکرده باشد. عوارض جانبی نافرونیل اگزالات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- حالت تهوع
- درد شکمی
- اسهال
- بثورات جلدی
معمولا توصیه می‌شود که بیماران داروی نافرونیل اگزالات را برای حدود سه تا شش ماه مصرف کنند تا ببینید آیا علائم بهبود می‌یابد یا خیر. اگر درمان بعد از این مدت تاثیری نداشته باشد، مصرف دارو را متوقف خواهند کرد.
جراحی و دیگر عمل‌ها
در بعضی موارد ممکن است توصیه شود برای بازگرداندن جریان خون به شریان‌های پا جراحی انجام شود. این جراحی با عنوان ریواسکولاریزیشن شناخته می‌شود. عمل ریواسکولاریزیشن در صورتی توصیه می‌شود که درد پای بیمار آنقدر شدید باشد که بیمار نتواند فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد، و یا درمان‌های فوق الذکر به بهبود علائم بیمار کمکی نکرده باشند. دو نوع اصلی ریواسکولاریزیشن برای درمان بیماری شریان محیطی وجود دارد:
- آنژیوپلاستی: که طی آن بخش مسدود شده یا تنگ شریان را به کمک بالون کوچکی که در داخل رگ متسع می‌شود باز می‌کنند.
- پیوند عروق بای پس: که طی آن رگ‌های خونی از بخش دیگری از بدن بیمار برداشته شده و برای دور زدن بخش مسدود در یک شریان استفاده می‌شود.
