یبوست و واریس ارتباط نزدیکی با هم دارند. نه تنها درد و ناراحتی ناشی از یبوست غیرقابل تحمل است، بلکه می‌تواند باعث واریس نیز شود. افزایش مواد غذایی فیبردار به رژیم غذایی و استفاده از داروها و ملین‌ها به درمان یبوست و درنتیجه واریس کمک می‌کند. همچنین ورزش، جوراب واریس، فلبکتومی، لیزر، اسکلوتراپی و جراحی در درمان واریس موثرند.
یبوست و واریس چیست؟
واریس، به برآمدگی سیاهرگ‌ها گفته می‌شود. در این بیماری رگ‌ها بلندتر، پر پیچ و تاب و ضخیم‌تر شده و همچنین تحت فشار دردناک می‌شوند. اتساع رگ‌ها در این بیماری به مرور زمان رخ می‌دهد. رگ‌های مبتلا به این بیماری برآمده می‌شوند زیرا با فشار کشیده شده و پر از خون راکد شده‌اند. ظاهر کبود این رگ‌ها به خاطر وجود خون فاقد اکسیژن است. این رگ‌ها عمدتاً در پاها بروز می‌کنند. البته واریس می‌تواند در هر بخشی از بدن ایجاد شود از جمله شکم، صورت، کمر و غیره.
چگونه یبوست باعث ایجاد رگ‌های واریسی می‌شود؟
یبوست هنگامی رخ می‌دهد که مدفوع سفت و کوچک شده و نیازمند فشار فیزیکی برای دفع است. در این شرایط، عضلات شکمی باید منقبض شوند و شخص باید نفس خود را نگاه دارد زیرا دیافگرام با فشار پایین نگاه داشته شده است. این وضعیت باعث فشار داخلی بر شکم شده و محتویات روده را با فشار خارج می‌کند. فشار اضافی ناشی از زور زدن ضروری است زیرا فشار ناشی از انقباضات دیواره روده‌ای برای تخلیه توده مدفوع کافی نیست. یکی از نشانه‌های این فشار فیزیکی که امکان ندارد اشتباه گرفته شود آن است که عضلات گردن و صورت تحت فشار شخص برای تخلیه محتویات روده فشرده می‌شوند. اگر بتوانید صورت خود را ببینید متوجه خواهید شد که رنگ صورت نیز قرمز می‌شود. ولی اکثر مردم نمی‌دانند که بعلت این فشارهای قدرتمند عضلانی تغییرات دائمی و مخربی ایجاد می‌شود، حتی اگر برای مدت طولانی انجام نشود. سیاهرگ‌های پاها بخاطر فشار ایجاد شده از فعالیت عضلانی بخاطر دفع دشوار آسیب می‌ببینند. دریچه‌هایی در مقاطع نزدیک به هم در طول سیاهرگ‌های پا قرار گرفته‌اند؛ این دریچه‌ها به حرکت نرمال خون به سمت قلب کمک می‌کنند، تا خون علیرغم نیروی جاذبه همچون بالا رفتن از نردبان به قلب برود. اگر برای دفع با زور مدفوع خشک و سفت، به این دریچه‌ها فشار وارد شود آسیب خواهند دید. و پس از مدت کوتاهی دیگر دریچه‌ها نمی‌توانند خون را به سمت بالا هدایت کنند. اگر این دریچه‌ها در وضعیت مناسبی نباشند، یک ستون یک متر و ۲۲ سانتیمتری از خون در تمام طول روز به سیاهرگ‌های پا و اندام‌های تحتانی بدن فشار خواهد آورد. یکی از نتایج این فشار بیش از حد، واریس است، یعنی رگ‌های پر پیچ و خم آبی رنگی که از زیبایی ظاهر پاهای شخص می‌کاهد و باعث درد و در گاهی اوقات جراحات می‌شود.
علائم واریس
واریس بخاطر ظاهر رگ‌های آبی رنگ و کبود کاملاً قابل تشخیص است، همچنین غالباً برآمدگی نیز دارد. سایر علائم واریس عبارتند از:
- احساس سوزش یا درد تپنده در پاها
- احساس ناراحتی در پاها بهمراه حس سنگینی و درد در پاها
- گرفتگی ماهیچه که شب‌ها بیشتر می‌شود.
- تورم پاها و قوزک‌ها
- خشک شدن و خارش پوست بدلیل نازک شدن پوست روی واریس
تشخیص واریس چگونه است؟
در طی معاینه جسمانی، پزشک معمولاً پاهای شخص را در حالت ایستاده بررسی می‌کند. همچنین ممکن است پزشک از شما بخواهد تا اسکن دوپلر انجام دهید، یک آزمایش فراصوت برای بررسی جریان خون در رگ‌های نزدیک به سطح پوست (رگ‌های سطحی) و عمقی.
درمان یبوست
درمان یبوست مزمن معمولاً با تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی آغاز می‌شود تا سرعت حرکت مدفوع در روده را افزایش دهد. اگر این تغییرات کمکی نکرد، پزشک احتمالاً دارو تجویز خواهد کرد.
تغییرات رژیم غذایی و سبک زندگی
ممکن است پزشک تغییرات زیر را تجویز کند تا یبوست تسکین یابد:
- افزایش مصرف فیبر: افزودن فیبر به رژیم غذایی وزن مدفوع را افزایش می‌دهد و حرکت آن را در طول روده‌ها تسریع می‌کند. بصورت روزانه و به آرامی شروع به مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه بیشتر کنید. از نان‌های غلات کامل استفاده کنید. ممکن است پزشک مصرف مقدار گرم مشخصی از فیبر را برای هر روز تجویز کند. بطور کلی، سعی کنید به ازای هر ۱۰۰۰ کالری در رژیم غذایی روزانه خود ۱۴ گرم فیبر مصرف نمایید.
افزایش ناگهانی مصرف فیبر می‌تواند باعث نفخ و تجمع گاز در شکم شود، پس به آرامی شروع کنید و در عرض چند هفته به مقدار دلخواه برسید.
- اکثر روزهای هفته ورزش کنید: فعالیت جسمانی فعالیت ماهیچه‌های روده را افزایش می‌دهد. سعی کنید اکثر روزهای هفته ورزش کنید. اگر قبلاً ورزش نمی‌کردید، با پزشک خود درباره امکان شروع یک برنامه ورزشی صحبت کنید.
- اگر برای تخلیه روده احساس فشار می‌کنید جلوی خود را نگیرید: در توالت عجله نکنید، به خودتان زمان کافی بدهید تا بدون حواس پرتی و عجله کاملاً محتویات روده خود را تخلیه نمایید.
داروهای ضد یبوست
چندین نوع داروی ضد یبوست وجود دارد. هر یک از این داروها نسبتاً عملکرد متفاوتی دارند که باعث ساده‌تر شدن تخلیه روده می‌شوند. داروهای زیر را می‌توان بدون نسخه تهیه کرد:
- مکملهای فیبری: مکملهای فیبری حجم مدفوع را افزایش می‌دهند.
- محرک‌های روده: محرک‌های روده باعث منقببض شدن روده‌ها می‌شوند.
- داروهای اسمزی: داروهای ضد یبوست اسمزی به انتقال مایعات از دیواره روده کمک می‌کنند.
- روان کننده‌ها: روان کننده‌هایی همچون روغن‌های معدنی به مدفوع اجازه می‌دهند راحت‌تر در طول روده حرکت کند.
- نرم کننده‌های مدفوع: نرم کننده‌های مدفوع با گرفتن آب از روده‌ها باعث افزایش رطوبت مدفوع می‌شوند.
نحوه تسکین درد واریس
رعایت نکات زیر به درمان واریس کمک می کند.
تغییر البسه
- استفاده از جوراب واریس: می‌توانید این نوع جوراب‌ها را در اکثر داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم پزشکی بیابید. این جوراب‌ها با فشردن پاها، به افزایش جریان خون کمک می‌کنند. همچنین به مرور زمان باعث تسکین واریس می‌شود، که درد را قطع می‌کند. با پزشک خود پیش از استفاده از جوراب‌های واریس مشورت کنید. پزشک چندین آزمایش جریان خون از شما خواهد گرفت تا مطمئن شود که برای استفاده از این درمان کاندید مناسبی هستید.
- عدم استفاده از کفش پاشنه بلند: کفش‌های بدون پاشنه بیش از کفش‌های پاشنه بلند باعث کار کردن عضلات ساق پا می‌شوند. وقتی که عضلات آماده باشند، خون نیز بهتر در رگ‌ها جریان می‌یابد. به نوبه خود، این مسئله می‌تواند به مرور زمان به کاهش واریس کمک می‌کند.
- عدم استفاده از لباس‌های تنگ: لباس‌های تنگ، مخصوصاً آن دسته از لباس‌هایی که در ناحیه میانی بدن یا پاها تنگ هستند می‌توانند باعث کاهش جریان خون از پاها به قلب و برعکس شوند. از لباس‌های گشادتر استفاده کنید تا زندگی‌تان آسان‌تر شده و واریس پاهایتان نیز کاهش یابد. لباس‌های تنگ جریان خون را کاهش می‌دهند زیرا جریان خون را در یک ناحیه برای یک لحظه قطع می‌کنند، همچنین سفت بستن کمربند می‌تواند جریان خون به پاها را کاهش دهد. البته لازم به ذکر است که جوراب‌های واریس این گونه نیستند زیرا فشار را کاملاً متعادل و علمی به پا وارد می‌کنند که از قوزک پا شروع شده و تا زانوها و ران‌ها امتداد می‌یابد. این فشار باعث تو رفتن رگ‌های برآمده پا می‌شوند که یعنی خون می‌تواند راحت و سریع‌تر در میان رگ‌ها جریان یابد.
تغییر سبک زندگی
- بجای نشستن یا ایستادن برای مدت‌های طولانی، قدم بزنید. ایستادن برای مدت طولانی باعث تشدید واریس می‌شود، زیرا بدن مجبور است بر نیروی جاذبه غلبه کند تا خون را به قلب برساند. به طرز مشابهی، اگر برای مدتی طولانی بنشینید، خون در پاها تجمع کرده و باعث واریس می‌شود. سعی کنید هر از چند گاهی کمی قدم بزنید تا خون در بدنتان به جریان بیفتد. در هنگام نشستن نیز پاهایتان را بالاتر از سطح بدن قرار دهید. هنگامی که پاهایتان را بالاتر از بدن قرار می‌دهید، دیگر نیازی نیست که رگ‌ها تمام تلاش خود را برای رساندن خون به قلب انجام دهند زیرا نیروی جاذبه‌ای وجود ندارد. تا حد امکان سعی کنید پاهایتان را در هنگام نشستن بالاتر از قلب قرار دهید. همچنین در حالت نشسته پاهایتان را روی هم نیاندازید.
- ورزش کنید تا خون در جریان بماند. انجام تمرینات قلبی – عروقی باعث حرکت خون در سرتاسر بدن خواهد شد. این کار به نوبه خود می‌تواند به کاهش واریس کمک کند. راه رفتن، دویدن، دوچرخه سواری و شنا همگی از جمله گزینه‌های عالی هستند. تمرینات قدرتی نیز مفیدند. حداقل نیم ساعت در روز و ۵ روز در هفته ورزش کنید. در هنگام استراحت بین تمرینات پاهای خود را بالاتر از بدن قرار دهید.
- در صورت نیاز وزن کم کنید اضافه وزن می‌تواند باعث تشدید شدن واریس شود، ولی کاهش وزن می‌تواند کمی از این فشار را تکسین دهد. از غذاهای سالم استفاده کنید، ورزش کنید و آب زیاد بنوشید تا به شیوه‌ای سالم وزن کم کنید. از پروتئین بدون چربی و لبنیات، میوه‌های تازه، سبزیجات و غلات کامل بیشتر در برنامه غذایی خود بگنجانید.
- از غذاهایی که برای رگ‌ها مناسب هستند مصرف کنید: فیبر برای رگ‌ها عالی است، پس بیشتر از غذاهای سرشار از غلات کامل و انواع لوبیا مصرف نمایید. همچنین بیوفلاوونوئید موجود در سبزیجات برگدار، پیاز، سیر و انواع توت نیز برای سلامت رگ‌ها مناسب است.
- مصرف ویتامین C، ویتامین E، زینک و روتین را نیز در رژیم غذایی خود قرار دهید. این مکمل‌ها برای سلامت رگ‌ها مناسب هستند. روتین یک بیوفلاوونوئید است و در اکثر داروخانه‌ها یافت می‌شود.
- برای استفاده از مکملهای گیاهی با پزشک خود صحبت کنید. مکملهای گیاهی در برخی از مبتلایان به واریس تأثیر زیادی دارد. برای مثال، جاروب قصاب، انگور (برگ مو، دانه، میوه و شیره) و شبدر شیرین می‌تواند واریس را تسکین دهد. با این حال، این مکمل‌ها می‌توانند با سایر داروها اختلال دارویی ایجاد کنند پس بهتر است پیش از مصرف آنها با پزشک مشورت کنید.
مداخله جراحی
- ابلیشن اندوترمال را در نظر داشته باشید. معمولاً این روش اولین گزینه جراحی برای درمان واریس است. با این درمان، پزشک با استفاده از لیزر یا رادیوفرکانسی رگ‌ها را می‌بندد. هم لیزر و هم رادیوفرکانسی مستلزم وارد کردن یک کاتتر به رگ و بستن آن هستند. بدن بصورت طبیعی جریان خون را به رگ‌های دیگر منتقل می‌کند. نوعی از آرامش بخش پیش از عمل به بیمار داده می‌شود تا درد را تسکین دهد. پس از درمان با رادیوفرکانسی ممکن است حس سوزن سوزن شدن داشته باشید. درمان با لیزر می‌تواند باعث کبودی شود. همچنین می‌تواند به اعصاب آسیب بزند ولی این عارضه معمولاً موقتی است.
- از پزشک خود درباره اسکلوتراپی یا اسکلوتراپی با فوم توضیح بخواهید. در این روش، یک محلول به رگ‌ها تزریق می‌شود تا آنها را ببندد. در روش اسکلوتراپی، این محلول ضرورتاً باعث فروریختن رگ‌ها می‌شود. در روش اسکلوتراپی با فوم، فوم تزریق شده رگ را پر کرده و آن را می‌بندد. بدن مسیر جریان خون را تنظیم خواهد کرد. این روش نسبتاً کم خطر است و می‌توان آن را در مطب پزشک انجام داد. اسکلروتراپی روشی نسبتاً جدید است. این روش واریس را تسکین می‌دهد ولی ممکن است این عارضه به مرور زمان بازگردد.
- درباره استریپینگ سیاهرگ نیز با پزشک صحبت کنید. در این روش، رگ را با جراحی از بدن بیرون می‌کشند. پزشک انتهای رگ را بسته و چند شکاف کوچک ایجاد می‌کند. رگ را بیرون کشیده و بدن می‌تواند جریان خون را به رگ‌های دیگر منتقل کند. استریپینگ سیاهرگ معمولاً بی خطر است، اگرچه در موارد نادر باعث آسیب عصبی یا ترومبوز عروق عمقی می‌شود که می‌تواند باعث ایجاد لختگی خون در رگ شود. برخی از رگ‌های کوچکتر را می‌توان بدون گره زدن آن از بدن خارج کرد و این روش کمتر تهاجمی است.
- درباره جراحی اندوسکوپی رگ نیز با جراح صحبت نمایید. در این جراحی، پزشک یک لوله کوچک را که یک دوربین به سر آن وصل است به داخل رگ می‌فرستد. با استفاده از یک دستگاه کوچک در انتهای لوله یا رگ را می‌بندند یا کاملاً آن را از بدن خارج می‌کنند. این جراحی بصورت سرپایی انجام می‌شود. معمولاً طی این جراحی اندکی خونریزی و کبودی مشاهده می‌شود.
در یک کلام
واریس می‌تواند به علت فشار وارده از مجرای گوارشی در مبتلایان به یبوست ایجاد شود. واریس با احساس سوزش در پا، گرفتگی و سنگینی و ورم پا همراه است. واریس توسط معاینه فیزیکی، اسکن دوپلر و سونوگرافی تشخیص داده می شود. تغییر در رژیم غذایی و استفاده از غذاهای فیبر دار، ورزش و استفاده از داروها و ملین‌ها به درمان یبوست و در نتیجه واریس کمک خواهد کرد. همچنین پوشیدن جوراب واریس، کفش پاشنه دار، لباس‌های گشاد، ورزش، اجتناب از نشستن و ایستادن طولانی مدت، کاهش وزن در صورت لزوم و رژیم غذایی سرشار از فیبر و ویتامین‌ها به درمان واریس کمک می‌کند. لیزر، اسکرولوتراپی و جراحی در مواقعی که راه‌های آسان‌تر ذکر شده برای درمان واریس مؤثر نباشند ضروری است.
