تعطیلاتی که مدت‌ها انتظارش را برای تجدید دیدار با دوستان و خانواده‌تان می‌کشید، دارد نزدیک می‌شود. اما اگر واریس داشته باشید، به همان اندازه‌ای که مشتاقانه منتظر این سفر هستید، نگران و مضطرب نیز می‌شوید. سفرهای چهار ساعته یا طولانی‌تر با هواپیما، ماشین یا قطار درد و ناراحتی بیماران واریسی را شدیدتر می‌کند و حتی خطر لخته شدن خون در رگ را پیش می‌آورد. خوشبختانه روش‌های زیادی برای جلوگیری از لخته شدن خون و داشتن سفری راحت با واریس وجود دارد.
ترومبوز وریدهای عمقی چیست؟
زمانی که خون به آهستگی در رگ‌ها حرکت می‌کند، احتمال لخته شدن خون در رگ‌ها وجود دارد. تشکیل شدن لخته خون در وریدهای عمقی داخل بدن اصطلاحاً ترومبوز وریدهای عمقی (DVT) گفته می‌شود. این عارضه عموماً در پایین پاها، ران یا لگن رخ می‌دهد، هرچند احتمال تشکیل شدن لخته خون در بخش‌های دیگر بدن نیز وجود دارد.
علل ترومبوز وریدهای عمقی
هر فردی در معرض خطر ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی قرار دارد، اما برخی بیشتر از دیگران مستعد این عارضه هستند. مهم‌ترین عامل‌های خطر ترومبوز وریدهای عمقی عبارت است از:
- آسیب دیدن سیاهرگ: هنگام شکستن استخوان یا آسیب دیدن شدید عضلات احتمال دارد که رگ نیز آسیب ببیند. همچنین احتمال آسیب دیدن رگ‌ها هنگام جراحی‌های بزرگ نیز وجود دارد، به ویژه اگر عمل بر روی لگن، پاها یا مفصل ران انجام شود.
- عدم فعالیت: اگر پاها برای مدتی طولانی، به دلیل گچ گرفتن، طی کردن دوران بهبود بعد از جراحی یا حتی سفرهای طولانی با ماشین یا هواپیما، بی‌حرکت باشد، جریان خون آهسته می‌شود. در نتیجه عامل‌های لخته کننده نمی‌تواند به خوبی با خون مخلوط شود.
- مصرف داروهای هورمونی: بانوانی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند یا بعد از یائسگی تحت درمان جایگزینی با هورمون (HRT) قرار دارند، بیشتر در معرض ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی قرار دارند. چون هورمون استروژن که در بعضی گونه‌های داروهای ضدبارداری یا هورمون درمانی وجود دارد، باعث می‌شود که لخته خون راحت‌تر تشکیل شود. مصرف قرص ضدبارداری، داروهای هورمون درمانی یا سیگار کشیدن خطر تشکیل لخته خون را افزایش می‌دهد.
- بارداری: بارداری خطر تشکیل لخته خون را در زنان افزایش می‌دهد و این خطر تا شش هفته بعد از زایمان نیز وجود دارد. ارتباط بین بارداری و ترومبوز وریدهای عمقی نیز مانند درمان جایگزینی هورمون به افزایش میزان هورمون استروژن مربوط می‌شود. همچنین چون بدن هنگام زایمان به گونه‌ای عمل می‌کند که مادر خونریزی کمتری داشته باشد، خطر تشکیل لخته خون بیشتر می‌شود.
- ابتلا به سرطان: سرطان خطر ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی را افزایش می‌دهد. ابتلا به سرطان باعث شروع شدن واکنش‌های لخته شدن خون می‌شود که فرد را مستعد ترومبوز وریدهای عمقی می‌کند. این خطر در صورت ابتلا به سرطان‌های شکم و لگن بیشتر است، هر چند هر نوع سرطانی با خطر ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی همراه است.
- ابتلا به بیماری‌های دیگر: ابتلا به بیماری‌هایی مانند ناراحتی قلبی، بیماری ریوی و بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت زخمی خطر لخته شدن خون در وریدهای عمقی را افزایش می‌دهد. همچنین بیمارانی که دچار اختلال‌های خونریزی دهنده هستند، نیز بیشتر در معرض خطر ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی قرار دارند.
- سابقه ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی: چنانچه یک بار دچار ترومبوز وریدهای عمقی شوید، احتمال تکرار حمله بیماری بالا خواهد بود. همچنین چنانچه سابقه ابتلا به این عارضه در خانواده وجود داشته باشد، بیشتر مستعد لخته شدن خون در وریدهای عمقی خواهید بود.
- داشتن اضافه وزن یا بالا بودن سن: به موازات بالا رفتن سن، به ویژه بعد از ۷۵ سالگی خطر ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی افزایش می‌یابد. با اطمینان نمی‌توان گفت که آیا دلیل این ارتباط به ضعیف شدن وریدها و جریان خون مربوط می‌شود یا از کم شدن تحرک در سنین بالا نشأت می‌گیرد. به علاوه چاقی نیز یکی از عامل‌های خطر ترومبوز وریدهای عمقی محسوب می‌شود.
علائم ترومبوز وریدهای عمقی
- درد و ورم کردن یک پا، مچ پا یا پایین پا
- منقبض شدن و گرفتگی عضلات پا
- احساس سنگینی در پا
- گرم شدن پوست دور ناحیه تشکیل شدن لخته
- قرمز شدن پوست، به ویژه پوست پشت پا
ارتباط بین رگ‌های واریسی، ترومبوز وریدهای عمقی و پرواز
شکی نیست که پرواز، به ویژه پروازهای طولانی‌تر از ۴ ساعت، خطر تشکیل شدن لخته خون را در وریدهای عمقی به دلیل عدم فعالیت، فشار پایین داخل کابین و کمبود اکسیژن افزایش می‌دهد. این عوامل باعث می‌شود که جریان خون آهسته‌تر شود و در نتیجه احتمال لخته شدن خون بیشتر می‌شود. در عین حال عامل‌های دیگری نیز وجود دارد که خطر لخته شدن خون را افزایش می‌دهد که متاسفانه یکی از آنها واریس است. در مجموع احتمال ابتلا بیماران واریسی به ترومبوز وریدهای عمقی اندکی بیشتر از بقیه است. واریس خطر ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی را ۵.۶ ـ ۰.۹ درصد افزایش می‌دهد.
پرواز بعد از جراحی واریس
خطر لخته شدن خون در وریدهای عمقی بعد از تمام عمل‌های جراحی وجود دارد، واقعیت این است که خطر ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی بعد از جراحی واریس به نحو قابل توجهی از جراحی‌های دیگری مانند جراحی شکم و تعویض زانو کمتر است. پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که پرواز، به ویژه پروازهای طولانی بعد از جراحی واریس حداقل چهار هفته به تاخیر انداخته شود، هرچند برخی پزشکان معتقدند که یک یا دو هفته فاصله برای پروازهای کوتاه کافی است.
واریس و پرواز در دوران بارداری
بارداری ارتباط بین واریس و ترومبوز وریدهای عمقی را تا حدی پیچیده‌تر می‌کند؛ واریس غالباً یکی از عوارض بارداری است، در عین حال بارداری خطر تشکیل شدن لخته خون در وریدهای عمقی را نیز افزایش می‌دهد. به همین ترتیب پرواز در زمان حاملگی خطر ابتلا به واریس را افزایش می‌دهد. پرواز در زمان بارداری معمولاً بعد از هفته سی و ششم توصیه نمی‌شود. چنانچه به بیماری یا عارضه دیگری مبتلا نباشید، پرواز قبل از هفته سی و ششم اشکالی ندارد، هرچند برخی بانوان ترجیح می‌دهند که به دلیل حالت تهوع، خستگی و افزایش خطر سقط جنین در این هفته‌ها در مراحل اولیه بارداری نیز پرواز نکنند. چون هم بارداری و هم واریس از عامل‌های خطر ترومبوز وریدهای عمقی به شمار می‌آیند، اگر باردار هستید و واریس دارید، قبل از پرواز با پزشک عمومی معالجتان مشورت کنید، چون ایشان از پرونده پزشکی و وضعیت سلامت عمومی بدنتان اطلاع دارند و می‌توانند جواب دقیق‌تری در خصوص ایمن بودن سفر بدهند.
تجربه سفری ایمن‌تر و راحت‌تر با واریس
با اندکی برنامه‌ریزی می‌توانید علائم را کنترل کنید، خطر لخته شدن خون را کاهش دهید و در طول سفر راحت‌تر و آرام‌تر باشید:
- اجازه ندهید ساق پاهایتان خواب برود: برای این کار کافی است که حرکت بالا بردن پاشنه پاها را انجام دهید. مانند وقتی که می‌خواهید روی پنجه پا بالا بروید، پاشنه پایتان را بالا ببرید تا عضلات ساق پا به کار گرفته شود. این حرکت باعث می‌شود که خون از طرف پا به سمت قلب حرکت کند، برگشت خون به طرف قلب برای سلامت وریدها حیاتی است. حرکت بالا بردن پاشنه را هر چقدر که می‌توانید تکرار کنید، به ویژه اگر بلند شدن از روی صندلی هواپیما حین پرواز برایتان سخت است.
- لباس گشاد بپوشید: لباس‌هایی که از کمر تنگ است، نپوشید، چون لباس تنگ فشار روی شکم را افزایش می‌دهد و توانایی سیستم عروقی را برای برگشت خون از پاها به قلب مختل می‌کند.
- نوشیدن آب را فراموش نکنید: به جای مصرف نوشیدنی‌هایی که آب بدن را کم می‌کند، آب فراوان بنوشید تا آب بدن تامین شود و از تنگ شدن رگ‌ها جلوگیری شود. به علاوه نوشیدن آب از یبوست که فشار روی سیستم عروقی را افزایش می‌دهد، جلوگیری می‌کند.
- جوراب واریس بپوشید: پوشیدن جوراب واریس جریان خون از پاها به سمت قلب را بهبود می‌دهد.
درمان ترومبوز وریدهای عمقی
درمان ترومبوز وریدهای عمقی با هدف کوچک کردن و آهسته کردن حرکت لخته خون و پیشگیری از بروز عوارض انجام می‌شود. نوع درمان به محل و بزرگی لخته خون بستگی دارد. بعضی لخته‌های کوچک خود به خود و بدون درمان از بین می‌رود، اما ترومبوز وریدهای عمقی معمولاً به درمان سریع و ویژه نیاز دارد. گاهی اوقات لازم است که بیمار بستری شود و نشانه‌های بروز عوارض تحت نظر گرفته شود. در ادامه روش‌های مختلف درمان ترومبوز وریدهای عمقی را بررسی می‌کنیم.
درمان دارویی
- داروهای ضدانعقاد: این داروها خون را رقیق می‌کنند و قابلیت لخته شدن خون را کاهش می‌دهند. داروهای ضدانعقاد را می‌توان از طریق سرم در رگ تزریق کرد، به صورت زیرجلدی زیر پوست تزریق کرد یا به صورت قرص مصرف کرد. آزمایش خون برای بررسی اثربخشی این داروها به طور مرتب انجام می‌شود و دوز دارو نیز در صورت لزوم تغییر داده می‌شود. داروهای ضدانعقاد به صورت قرص یا آمپول زیرجلدی معمولاً برای یک دوره حداقل سه ماهه تجویز می‌شود تا اثر خود را بر درمان ترومبوز وریدهای عمقی بگذارد. در بعضی موارد لازم است که دارو برای مدتی طولانی مصرف شود.
- عامل‌های ترومبولیتیک: این داروها در بعضی موارد به صورت درون وریدی تزریق می‌شود تا لخته خون را از بین ببرد. البته چون تزریق این داروها عوارضی جانبی مانند خونریزی شدید را به دنبال دارد، این داروها فقط در موقعیت‌هایی مانند آمبولی ریه بزرگ تجویز می‌شود که زندگی بیمار در خطر است.
جوراب واریس
جوراب کشی واریس از پایین پاها حمایت می‌کند و برگشت خون را به قلب تسهیل می‌کند، در نتیجه ورم کمتر می‌شود. در مجموع توصیه می‌شود، در مواقعی که بی‌حرکت هستید، جوراب واریس بپوشید.
جراحی
چنانچه بیمار به شدت، به دلیل ابتلا به ترومبوز وریدهای عمقی شدید یا مکرر در معرض خطر باشد، جراح فیلتر کوچکی را در سیاهرگ اصلی منتهی به قلب قرار می‌دهد. این تله لخته‌ی خون در حال عبور با جریان خون را به دام می‌اندازد و از ورود آن به قلب و ریه جلوگیری می‌کند.
