تعداد افرادی که در طول یک سال به علت لخته شدن خون فوت می‌‌کنند بیشتر از افرادی است که بر اثر سرطان سینه، ایدز و تصادفات خودرویی از بین می‌‌روند. عوامل مختلفی از قبیل سن، وزن و وضعیت سلامت عمومی بدن میتواند فرد را در معرض خطر ترومبوز وریدی یا تشکیل لخته خون قرار دهد. در صورتی که لخته خون تشکیل شده درمان نشود احتمال جدا شدن آن و حرکت کردن لخته خون به سمت ریه وجود خواهد داشت که این امر باعث بروز آمبولی ریوی میشود. شما میتوانید با ورزش کردن و پیاده روی به صورت منظم و انجام دادن حرکات کششی مخصوص پا، مچ پا، و ساق پا به بهبود گردش خون در بدن خود کمک کنید.
چه عواملی شما را در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار می‌دهند؟
عوامل متعددی وجود دارد که باعث میشود یک فرد در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار بگیرد. افرادی که یک یا چند مورد از فاکتورهای زیر را داشته باشند در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار خواهند گرفت:
- انجام عمل جراحی یا آسیب دیدگی در سه ماه گذشته که باعث ناتوانی حرکتی شده است از قبیل گچ گرفتن پا
- داشتن سابقه فردی یا خانوادگی لخته خون
- چاقی
- استعمال دخانیات
- سن بالای ۴۰ سال
- تغییرات هورمونی از قبیل مصرف قرص ضد بارداری، هورمون درمانی یا بارداری
علائم و نشانه‌های تشکیل لخته ی خون شامل چه مواردی است؟
در صورتی که شما در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار دارید باید بدانید که چه چیزی در انتظار شما است تا بتوانید قبل از آن که شرایط جسمانی شما به مرحله خطر برسد به پزشک مراجعه کنید و درخواست کمک نمایید. علائم و نشانه‌های تشکیل لخته خون به شرح زیر می‌باشد:
- در صورتی که دست یا پای شما دچار تورم شده است به ویژه اگر یک دست یا یک پای شما متورم است اما سایر نقاط بدن سالم به نظر می‌رسد این عارضه میتواند نشان دهنده تشکیل لخته خون باشد.
- ممکن است پوست اطراف لخته خون تشکیل شده قرمز باشد و در هنگام لمس گرمای آن احساس شود و دردناک به نظر برسد.
- حتی اگر دست یا پای شما متورم و قرمز نشده باشد اما دچار درد پا یا دست خود شده باشید ممکن است در این نقاط لخته خون تشکیل شده باشد.
- در صورتی که ضربان قلب شما نامنظم است، دچار درد قفسه سینه هستید و برای نفس کشیدن مشکل دارید یا سرگیجه دارید ممکن است دچار آمبولی ریوی شده باشید که در این حالت باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
در هنگام مسافرت از تشکیل لخته خون در بدن خود جلوگیری کنید
انجام دادن حرکات زیر در پیشگیری از لخته شدن خون در پا در طول سفر موثر است.
به طور منظم به کشش و حرکت پای خود بپردازید
در هنگام مسافرت به ویژه در هنگام پیمودن یک مسافت طولانی به کشش و حرکت پای خود بپردازید تا جریان خون در بدن شما گردش کند. شما میتوانید در حالت نشسته یا ایستاده به انجام حرکات کششی بپردازید.
- شما میتوانید در پروازهای طولانی در همان حالت نشسته به کشش پای خود به سمت جلو بپردازید. مچ پای خود را خم کنید و انگشتان خود را به سمت بدن‌تان هدایت کنید. چند ثانیه در این حالت بمانید سپس مرحله شروع برگردید. سعی کنید این تمرین را چند بار تکرار کنید سپس این حرکت را با پای دیگر خود انجام دهید.
- در حالت نشسته یکی از زانوهای خود را به سمت قفسه سینه هدایت کنید و حدود ۱۵ ثانیه در همان حالت بمانید سپس به نقطه شروع برگردید. این تمرین را با پای مخالف خود نیز انجام دهید و سعی کنید هر بار ده مرتبه به تکرار این حرکت بپردازید تا جریان خون رسانی به پای شما افزایش پیدا کند.
- در حالت ایستاده قسمت فوقانی پاها و ساق خود را بکشید مچ پای چپ خود را روی مچ پای راست قرار دهید و نوک انگشتان خود را از سمت چپ به سمت راست هدایت کنید زانوی خود را خم کنید و حدود ۱۵ تا ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید سپس زانوی خود را بچرخانید.
- در حالت نشسته و در صورت امکان ران خود را باز کنید و پاهای خود را از هم فاصله دهید و آرنج خود را روی هر دو ران بگذارید و به سمت جلو خم شوید. به آرامی بدن خود را به سمت جلو فشار دهید تا بتوانید کشش ران خود را احساس کنید. حدود ۱۰ تا ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید.
از جای خود بلند شوید و کمی راه بروید
در مسافرت‌های طولانی با قطار هواپیما و اتومبیل هر چند ساعت یکبار کمی راه بروید زیرا هنگامی که شما مینشینید جریان خون رسانی در پاهای شما کاهش پیدا میکند. این امر در شرایطی که شما یک پای خود را روی پای دیگر قرار می‌دهید یا یک پای خود را در زیر خود می‌گذارید بیشتر میشود.
- اگر با هواپیما به مسافرت می‌‌روید سعی کنید از جای خود بلند شوید و کمی در اطراف قدم بزنید. بهتر است هر یک ساعت یک بار بلند شوید و به کشش پای خود بپردازید یا آنکه کمی قدم بزنید. در حالت نشسته پاهای خود را به صورت صاف روبه روی بدن‌تان قرار دهید یا آنها را به سمت عقب صندلی بکشید یا پاهای‌تان را روی هم بگذارید.
در حالت نشسته به ورزش کردن با پا و مچ پای خود بپردازید
علاوه بر آنکه میتوانید در حالت ایستاده به ورزش کردن بپردازید میتوانید از تمرینات مخصوص حالت نشسته برای بهبود گردش خون در پاهای خود بهره بگیرید تا بدون بدون نیاز به حرکت کردن در هواپیما یا قطار و ایجاد مزاحمت برای سایر مسافرین و حرکت دادن پای خود بپردازید.
- انگشتان پای خود را باز و بسته کنید سپس انگشتان خود را در جهت عقربه‌های ساعت بچرخانید. سپس این حرکت را با جهت مخالف خود انجام دهید.
- سینه پای خود را روی کف فشار دهید تا عضلات پای شما فعالیت داشته باشد این حرکت باعث افزایش گردش خون در سراسر پا خواهد شد.
- از کفش و لباس گشاد و راحت استفاده کنید تا بتوانید در هنگام سفر پاهای خود را به راحتی حرکت دهید این کار به کشش و حرکت راحت پاها کمک خواهد کرد.
در هنگام رانندگی با ماشین حداقل هر یک ساعت یک بار توقف کنید
در هنگام رانندگی با ماشین نیز احتمال تشکیل لخته خون وجود دارد زیرا در رانندگی با ماشین در مقایسه با مسافرت با هواپیما یا سایر وسایل حمل و نقل عمومی شما قدرت بیشتری برای شرایط خود صرف میکنید به همین دلیل عدم تحرک به مدت طولانی میتواند ریسک تشکیل لخته خون را افزایش دهد.
- در سفرهای جاده‌ای طولانی به علت خستگی راه سعی میکنید هر چه زودتر به مقصد برسید به همین دلیل کمتر توقف میکند و از ماشین خود پیاده میشوید که این امر باعث میشود جریان خون رسانی در بدن شما کاهش پیدا کند.
- بهتر است به منظور جلوگیری از تشکیل لخته خون در پاها از ماشین پیاده شوید و کمی در اطراف قدم بزنید تا جریان خون در بدن شما بهبود پیدا کند.
- نیازی به توقف و استراحت طولانی نیست و شما میتوانید ۵ دقیقه استراحت کنید و راه بروید تا خون در پای شما مجدداً حرکت کند.
- سعی کنید در هر بار توقف کمی راه بروید و به انجام حرکات کششی بپردازید به عنوان مثال در هنگام سوخت گیری میتوانید و انجام حرکت پرش بپردازید.
تمرینات ورزشی مناسب پس از جراحی
انجام دادن تمرینات زیر بعد از جراحی در جلوگیری از تشکیل خطر ترومبوز عمیق سیاهرگی بسیار موثر است:
اجازه دهید زمان به بهبود شما کمک کند
زمان لازم برای بهبود بدن پس از جراحی به نوع جراحی انجام شده بستگی دارد. میانگین زمان لازم برای بهبود بدن پس از جراحی و عواملی از قبیل سن، سطح عمومی سلامت فرد و سایر عوامل شخصی بستگی دارد.
- حفظ گردش مناسب خون در بدن برای جلوگیری از تشکیل لخته خون پس از جراحی ضروری است. معمولا حدود ۳ تا ۴ هفته طول می‌‌کشد تا بیمار به طور کامل بهبود پیدا کند و بتواند به انجام برنامه ورزشی خود بپردازد.
- در صورتی که محل انجام جراحی به یکی از اعضای خاص بدن نزدیک باشد بیمار میتواند در دوران بهبود انجام تمریناتی بپردازد که بر سایر قسمت‌های بدن تمرکز دارند.
- به عنوان مثال در صورتی که پای بیمار تحت جراحی قرار گرفته است می‌توانند از تمرینات مخصوص بالا تنه استفاده کند.
از پزشک خود اجازه بگیرید
پس از جراحی به قبل از شروع هر گونه برنامه ورزشی با پزشک خود مشورت کنید زیرا ممکن است حتی تمرینات سبک باعث بروز عوارض خفیف تا متوسط گردد و منجر به بروز اختلال در فرآیند بهبود شود و ریسک تشکیل لخته خون را افزایش دهد.
- به طور کامل و دقیق تمرینی که قصد دارید انجام دهید را برای پزشک خود توصیف کنید و اطمینان حاصل کنید که انجام دادن آن باعث اختلال در روند بهبود شما نخواهد شد.
- پزشک بعضی از محدودیت‌های حرکتی پس از جراحی را در اختیار شما قرار خواهد داد. برخی از انواع محدودیت‌ها از قبیل وزن مجاز برای حمل کردن میتواند بر توانایی شما برای انجام تمرینات قدرتی تاثیر بگذارد.
- به پزشک خود اطلاع دهید که هدف شما از ورزش کردن جلوگیری از تشکیل لخته خون است. ممکن است پزشک انجام دادن تمرینات خاصی را به شما پیشنهاد کند تا از تشکیل لخته خون جلوگیری نماید.
ورزش کردن را با تمرینات کششی شروع کنید
معمولاً شما میتوانید چند روز بعد از جراحی به انجام تمرینات کششی بپردازید. این تمرینات با هدف بهبود گردش خون به ویژه در نقاط اطراف محل جراحی و کاهش ریسک تشکیل بافت اسکار طراحی شده اند.
- معمولا این تمرینات کششی در اطراف موضعی که تحت جراحی قرار گرفته است متمرکز می‌‌شوند به عنوان مثال در صورتی که شما تحت جراحی ماسککتومی برای درمان سرطان سینه قرار گرفته باشید میتوانید از تمرینات مخصوص بلند کردن بازو و قرار دادن آن روی سر خود استفاده نمایید. دست راست خود را روی سرتان بالا ببرید و حدود ۱۵ تا ۲۰ بار آن را باز و بسته کنید سپس ۱۵ تا ۲۰ بار به خم کردن و صاف کردن آرنج خود بپردازید. هدف از انجام این تمرینات تخلیه مایع لنف، کاهش تورم و افزایش جریان خون رسانی به محل تحت جراحی است.
- متخصص فیزیوتراپی فهرستی از تمرینات کششی مجاز را در اختیار شما قرار می‌دهد که بعد از جراحی به انجام آنها بپردازید.
- اغلب تمرینات مخصوص فیزیوتراپی خسته کننده و تکراری هستند اما شما میتوانید در صورت کسب اجازه متخصص فیزیوتراپی و انجام تمرینات کششی در کنار سایر فعالیت‌های جسمانی بپردازید و از انجام دادن آنها لذت ببرید.
هر روز کمی راه بروید تا فعالیت جسمانی داشته باشید
مدت چند هفته پس از جراحی میتوانید کمی راه بروید و در اطراف منزل قدم بزنید. این امر به شما برای شروع مجدد فعالیت جسمانی و انجام تمرینات مخصوص قلب و عروق و بهبود گردش خون و جلوگیری از تشکیل لخته خون کمک خواهد کرد.
- انتظار نداشته باشید که فورا سطح فعالیت شما به شرایط قبل از جراحی برگردد. پس از جراحی شما وارد مرحله بهبود میشوید و بدن از انرژی خود برای ترمیم بافت‌های استفاده خواهد کرد. با کمترین فشار به بدن خود شروع به تمرین کنید تا به تدریج بدن خود را قوی کنید. به عنوان مثال روز اولی که شروع به پیاده روی میکنید ۵ دقیقه راه بروید و به تدریج این زمان را افزایش دهید.
- در صورتی که برای نفس کشیدن مشکل دارید یا آنکه دچار درد و ناراحتی قفسه سینه شده‌اید فورا از ورزش کردن دست بکشید.
تمرینات پس از جراحی ترومبوز وریدی شامل چه مواردی است؟
برخی از نکات مربوط به جراحی ترومبوز وریدی برای کوتاه شدن دوران بهبود به شرح زیر می‌باشد:
پاهای خود را بلند کنید
پس از جراحی ترومبوز عمیق وریدی یا سایر روش‌های درمان این مشکل سعی کنید در حالت خوابیده به بلند کردن پاهای خود بپردازید. بلند کردن پا باعث بهبود گردش خون در این قسمت و جلوگیری از تشکیل مجدد لخته خون خواهد شد.
- برای انجام این تمرین به پشت دراز بکشید و پاهای خود را به صورت صاف قرار دهید. چند سانتی متر پای خود را از زمین بلند کنید نفس عمیق بکشید و چند ثانیه در این حالت بمانید.
- سپس با یک حرکت کنترل شده پای خود را پایین بیاورید و سعی کنید در هنگام انجام این حرکت با کمی فشار پاهای خود را به سمت بالا و پایین هدایت کنید. در صورتی که به اندازه کافی قدرت و توانایی دارید سعی کنید پاهای خود را با یک حرکت آرام به سمت پایین هدایت کنید فقط به خاطر داشته باشید که به طور منظم نفس بکشید.
- این تمرین را با هر یک از پای خود حدود ۱۰ تا ۲۰ بار تکرار کنید و سعی کنید روزی سه تا چهار مرتبه به انجام آن بپردازید.
به بدن خود فرصت بهبود و ترمیم را بدهید
اگر جراحی ترومبوز عمیق وریدی روی پای شما انجام شده است باید به بدن خود فرصت بدهید خودش را ترمیم کند حتی اگر درمان ترومبوز وریدی بدون عمل جراحی انجام شده است باید بدانید که همچنان در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار دارید.
- اگر شما تحت عمل جراحی قرار داشته‌اید به مدت چند هفته به استراحت نیاز دارید تا بتوانید به انجام تمرینات ورزشی سنگین بپردازید.
- پزشک از شما می‌خواهد که در صورت امکان به انجام حرکات و تمرینات سبک بپردازید تا بتوانید مجدداً فعالیت جسمانی خود را شروع کنید.
- دوران بهبود شامل استراحت در بستر و پیاده روی و قدم زدن به مدت چند دقیقه است.
- ممکن است پزشک برای کمک به بهبود گردش خون در پاها به شما تمرینات بیشتری را آموزش دهد.
با متخصص فیزیوتراپی همکاری داشته باشید
- اگر شما تحت جراحی ترومبوز عمیق وریدی قرار گرفته‌اید متخصص فیزیوتراپی فهرستی از تمریناتی که میتوانید انجام دهید را در اختیارتان قرار می‌دهد تا گردش خون شما بهبود پیدا کند و مجدداً بتواند قدرت پاها و دامنه حرکات آن را به دست بیاورید.
- قبل از تصمیم گیری برای انجام ندادن این تمرینات با پزشک خود مشورت کنید.
- به خاطر داشته باشید که ورزش سنگین پس از ترومبوز عمیق وریدی شما را در معرض خطر یک لخته خون دیگر قرار خواهد داد.
شنا کنید
شنا کردن یک ورزش سودمند و سبک برای به فعالیت وا داشتن بدن و بهبود گردش خون است و سیستم قلب و عروق را به فعالیت وا می‌دارد. حتی اگر تصور میکنید که یک شناگر خوبی نیستید میتوانید از لبه استخر خود را آویزان کنید و با پای خود به درون آن ضربه بزنید این کار به بهبود گردش خون در پاهای شما کمک میکند.
- دقت کنید که از فشار آوردن بیش از حد به بدن خود اجتناب کنید. سبک بودن ورزش شنا به این معنا است که شما متوجه سختی آن نخواهید بود و به راحتی ورزش میکنید.
- قبل از شروع برنامه ی شنا با متخصص فیزیوتراپی یا پزشک خود مشورت کنید و از آنها اجازه بگیرید حتی اگر قرار است فقط چند دقیقه در طول روز در آب قرار بگیرید و راه بروید.
حداقل هر یک ساعت یک بار به رسید و هر دو ساعت یک بار کمی راه بروید
حتی اگر شما در دوران بهبود پس از ترومبوز عمیق وریدی قرار دارید همچنان در معرض خطر تشکیل یک لخته خون دیگر خواهید بود. اگر قصد دارید به یک مسافرت طولانی بروید یا آنکه به واسطه شغلی که دارید مدت زیادی مینشینید سعی کنید تا حد امکان فعالیت جسمانی داشته باشید.
- اگر در محل کار هستید ساعت خود را هر یک ساعت یک بار کوک کنید و هر بار که زنگ می‌زند از جای خود بلند شوید و چند دقیقه راه بروید تا جریان خون رسانی در پای شما بهبود پیدا کند.
- هر دو ساعت یک بار از محل کار خود خارج شوید و کمی در اطراف قدم بزنید. میتوانید از حرکات مخصوص پرش در جا استفاده کنید این کار باعث بهبود گردش خون و جلوگیری از تشکیل لخته خون خواهد شد.
- سعی کنید در طول روز فعال باشید و اگر مجبور هستید زیاد بنشینید باید تا حد امکان از جای خود بلند شوید، بایستید و راه بروید.
- به عنوان مثال میتوانید در هنگام صحبت کردن با تلفن بایستید یا قدم بزنید تا خون در بدن شما گردش کند.
