ونوگرافی نوعی آزمایش با استفاده از اشعه ایکس است که در آن ماده‌ی کنتراست به درون رگ تزریق می‌شود تا جریان خون درون رگ‌ها قابل مشاهده گردد. پزشک از ونوگرافی برای یافتن لختههای خون، تعیین رگ مورد استفاده در بای پَس یا دیالیز، و یا بررسی رگ‌های واریسی قبل از جراحی استفاده می‌کند.
ونوگرام چیست؟
ونوگرام نوعی آزمایش با اشعه ایکس است که در آن ماده کنتراست به یک رگ تزریق می‌شود تا پزشک بتواند جریان خون درون رگ‌ها را مشاهده کند. با این کار پزشک می‌تواند وضعیت سلامت رگ‌ها را تعیین کند. اشعه ایکس (رادیوگراف) ماده‌ای غیر تهاجمی است که در تشخیص و درمان بیماری‌ها به پزشک کمک می‌کند. عکسبرداری با اشعه ایکس شامل قرارگیری قسمتی از بدن در معرض دوز پایینی از تشعشع یونیزه کننده، به منظور تولید تصاویری از داخل بدن می‌باشد. تصاویر رادیوگرافی یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین روش‌های مورد استفاده در پزشکی هستند.
برخی از کاربردهای رایجِ ونوگرام چیست؟
ونوگرام معمولا در موارد زیر استفاده می‌شود:
تشخیص رگ‌های واریسی
رگ‌های واریسی رگ‌هایی متورم، پیچ خورده و بزرگ هستند که از زیر پوست دیده میشوند. معمولا رنگ این رگ‌ها آبی یا قرمز است. رگ‌های واریس اغلب در پاها دیده میشوند اما ممکن است در دیگر قسمت‌های بدن نیز ایجاد شوند. به طور معمول دریچه‌های یکطرفه‌ی موجود در رگ‌های پا باعث تداوم حرکت خون به بالا و به سمت قلب میشوند. زمانی که این دریچه‌ها به درستی کار نکنند، خون به سمت پایین رگ برمی‌گردد. در نتیجه رگ در اثر تجمع خون متورم شده و باعث ایجاد رگ‌های واریس می‌شود.
یافتن لختههای خون در رگ‌ها
یک لخته خون، تکه‌ای خون است که از حالت مایع به حالت ژله‌ای یا نیمه جامد تغییر شکل داده است. لخته شدن یک فرآیند ضروری است که در مواقع خاص، همچون آسیب دیدگی یا بریدگی، مانع از دست رفتن زیادِ خون می‌شود. زمانی که درون رگ‌ها لخته‌ای ایجاد شود، معمولا به خودی خود حل نمی‌گردد. وجود این لخته بسیار خطرناک بوده و حتی ممکن است زندگی فرد را به خطر اندازد. معمولا اگر لخته خون حرکتی نداشته باشد مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌شود اما برخی مواقع لخته حرکت کرده و خطرناک می‌شود. اگه لخته خون به قسمت‌های کوچک‌تر تبدیل شده و در رگ‌ها آزادانه حرکت کرده و به قلب یا ریه‌ها برسد، ممکن است قسمتی از مسیر را مسدود کرده و مانع جریان خون شود. این حالت یک وضعیت اورژانسی به وجود می‌آورد.
دیگر موارد استفاده از ونوگرافی
- بررسی و ارزیابی رگ‌های واریس قبل از جراحی
- یافتن یک رگ سالم به منظور استفاده جهت انجام بای پس یا دیالیز
- کمک به پزشک برای قرار دادن یک IV یا وسایل پزشکی، همچون استنت، در درون رگ
- کمک و هدایت به منظور درمان رگ‌های بیمار و مشکل دار
چگونه برای عمل آماده شوم؟
پزشک به شما می‌گوید که چند ساعت قبل از عمل، بجز داروهایتان، هیچ چیز دیگری نخورید و نیاشامید. در روز عمل می‌توانید نوشیدنی‌های شفاف بیاشامید. اگر به هریک از داروهای مورد استفاده در حین عمل، مخصوصا به ماده کنتراست ید دار حساسیت دارید، حتما پزشک را از این موضوع آگاه سازید. همچنین اگر اخیرا به بیماری‌ای مبتلا شده‌اید، پزشک را در جریان قرار دهید. در خانم‌ها اگر احتمال بارداری وجود داشته باشد، حتما باید پزشک و متخصص رادیوگرافی را از آن مطلع سازند. بسیاری از آزمایش‌های تصویری در دوران بارداری انجام نمی‌شوند تا جنین در معرض امواج قرار نگیرد. اگر قرارگیری در معرض اشعه ایکس ضرورت داشت، باید اقدامات احتیاطی انجام شود تا نوزاد کمتر در برابر امواج قرار گیرد.
تجهیزات و وسایل مورد نیاز چه چیزهایی هستند ؟
تجهیزاتی که معمولا برای این آزمایش استفاده میشوند شامل یک میز رادیوگرافی، یک یا دو لوله اشعه ایکس و یک مانیتورِ تلویزیون مانند است که در اتاق آزمایش نصب می‌شود. از فلوروسکوپی، که اشعه ایکس را به تصاویر ویدئویی تبدیل می‌کند، برای مشاهده‌ی مراحل انجام آزمایش استفاده می‌گردد. این ویدئوها توسط دستگاهِ اشعه ایکس و یک گیرنده که بالای میزِ مخصوصِ قرارگیری بیمار نصب است، تولید می‌شود. دیگر تجهیزاتی که ممکن است در حین انجام کار استفاده شوند شامل خط داخل وریدی، دستگاه اولتراسوند، و دستگاه‌هایی است که ضربان قلب و فشارخون بیمار را نشان می‌دهند.
روند انجام کار چگونه است؟
اشعه ایکس پرتویی همچون امواج رادیویی یا امواج نور است. اشعه ایکس از میان اکثر اشیا، از جمله بدن انسان، عبور می‌کند. زمانی که اشعه ایکس دقیقا بر قسمتی از بدن که تحت درمان است بتابد، دستگاه اشعه ایکس انفجار کوچکی از امواج تولید کرده و این امواج از بدن عبور کرده و تصاویری روی فیلم‌های فتوگرافیک یا گیرنده‌های مخصوص ایجاد می‌کنند. قسمت‌های مختلف بدن اشعه ایکس را به مقادیر مختلف جذب می‌کنند. استخوان‌های متراکم بیشترِ اشعه را جذب می‌کند در حالیکه اشعه از بافت‌های نرمی مانند عضلات، چربی‌ها و دیگر اندام‌ها عبور می‌کند. در نتیجه، استخوان‌ها در تصاویر رادیوگرافی به رنگ سفید، بافت‌های نرم به صورت سایه‌های خاکستری و هوا به رنگ مشکی نشان داده میشوند. رگ‌ها در تصاویر رادیوگرافی نشان داده نمی‌شوند؛ بنابراین، ماده‌ی کنتراست ید دار از طریق خط داخل وریدی به رگ‌ها تزریق می‌شود تا رگ‌ها نیز درون عکس‌ها مشخص شوند.
فرایند ونوگرافی چگونه انجام می‌شود؟
این آزمایش معمولا به صورت سرپایی انجام می‌شود. ونوگرام در بخش رادیوگرافی بیمارستان انجام می‌شود. ونوگرام در بخش رادیوگرافی یا قسمت رادیولوژی تداخلی که گاهی بخش آزمایش‌های ویژه نامیده می‌شود، انجام می‌گردد. شما روی میز رادیوگرافی دراز می‌کشید. بسته به اینکه کدام قسمت از بدن آزمایش می‌شود )مثلا پاها) ممکن است میز در حالت ایستاده قرار گیرد. اگر میز در حین انجام کار دوباره تغییر حالت دهد، بیمار با کمربند ایمنی بسته شده و خطری او را تهدید نخواهد کرد. پزشک یک سوزن یا کاتتر را وارد رگ می‌کند تا ماده کنتراست را تزریق کند. محل ورود سوزن به محل قرارگیری رگِ مورد نظر بستگی دارد. با جریان یافتن ماده کنتراست در درون رگ‌هایی که باید آزمایش شوند، چند عکس رادیوگرافی گرفته می‌شود. ممکن است حالت قرارگیری بیمار تغییر داده شود تا اشعه ایکس بتواند از زوایای مختلف از رگ‌ها عکس بگیرد.
قبل و بعد از انجام آزمایش چه احساسی خواهم داشت؟
از بیمار خواسته می‌شود بعضی از لباس‌هایش را در آورده و در حین آزمایش یک گان بپوشد. همچنین ممکن است از بیمار خواسته شود جواهرات، ابزارهای ارتودنسی متحرک، عینک و اشیای فلزی یا لباس‌هایی که ممکن است در عکس‌های رادیوگرافی اختلال ایجاد کنند را در آورد. هنگامی که سوزن برای تزریق به خط داخل وریدی وارد رگ می‌شود و زمانی که بی حسی موضعی تزریق می‌شود، احساس درد و گزگز اندکی خواهید داشت. بیشترِ درد و گزگز در محلِ برشِ روی پوست که با استفاده از داروی بی حسی موضعی، بی حس شده، احساس خواهد شد. هنگامی که کاتتر وارد ورید یا شریان می‌شود، کمی احساس فشار خواهید داشت. با عبورِ ماده کنتراست در بدن، احساس گرما خواهید کرد که این حالت به زودی برطرف می‌شود. ممکن است در دهانتان مزه‌ی فلزی را حس کنید. ممکن است در دست یا پایتان “احساس خواب آلودگی” داشته باشید. پس از اتمام آزمایش، این احساس نیز برطرف می‌شود. باید آرام باشید. ممکن است از شما درخواست شود که در هنگام تهیه عکس رادیوگرافی، چند ثانیه نفس خود را حبس کنید تا احتمال تاری عکس به حداقل برسد. متخصص پشت یک دیوار رفته یا به اتاق دیگری می‌رود تا دستگاه اشعه ایکس را روشن کند. هنگامی که آزمایش به پایان رسید، باید منتظر بمانید تا متخصص رادیولوژی عکس‌ها را بررسی کرده و اطمینان حاصل کند که تمام عکس‌های مورد نیاز گرفته شده‌اند. انجام ونوگرام بین ۳۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. سپس مایعاتی به رگ تزریق میشوند تا ماده کنتراست از رگ خارج شود. همچنین می‌توانید برای این کار، روز پس از آزمایش مقدار زیادی مایعات بیاشامید. پس از خروج کاتتر، محل ورود کاتتر در رگ بانداژ می‌شود. سپس عوارض احتمالی همچون خونریزی از محل تزریق، عفونت یا آلرژی بررسی میشوند.
چه کسی نتایج آزمایش را تفسیر می‌کند و من چگونه می‌توانم از نتایج آگاه شوم؟
یک رادیولوژیست، یعنی پزشکی که دوره‌های آموزش تخصصی تفسیر و نظارت بر آزمایش‌های رادیولوژی را گذرانده، تصاویر را بررسی کرده و گزارشی از علائم موجود را برای پزشک عمومی یا پزشک متخصص مربوطه می‌فرستد، و او نیز نتایج را به اطلاع شما خواهد رساند. ممکن است نیاز باشد آزمایش‌های دیگری نیز انجام دهید. پزشک علت تجویز دیگر آزمایش‌ها را برایتان توضیح خواهد داد. گاهی آزمایش‌های بعدی تنها به این دلیل انجام میشوند که یک مورد غیر طبیعی نهانیِ موجود باید از زوایا و جهات دیگر یا با استفاده از روش‌های عکسبرداری مخصوص بررسی شود. همچنین ممکن است آزمایشات بعدی تنها به منظور بررسی تغییرات تدریجی ایجاد شده در نابهنجاریِ شناخته شده، تجویز شوند. گاهی اوقات انجام آزمایش‌های بعدی بهترین روشی است که می‌تواند به بیمار و پزشک بگوید آیا درمان موثر بوده یا نتایج حاصل از درمان ثابت هستند یا به مرور زمان تغییر می‌کنند.
خطرات احتمالی ونوگرافی چیست؟
- اگر ماده کنتراست تزریق شود، احتمال واکنش آلرژیک نسبت به آن بسیار کم است.
- در برخی موارد نادر، ونوگرام باعث ترومبوز وریدی عمقی (لخته خون) می‌شود.
- ممکن است تزریق ماده کنتراست به کلیه آسیب برساند. در بیماران مبتلا به اختلال عملکردی کلیه باید قبل از تزریق ماده کنتراست ید دار به ورید یا شریان، مراقبت‌های مخصوصی انجام شود. این بیماران در معرض خطر ایجاد نفروپاتی ناشی از ماده کنتراست قرار دارند که در آن مشکلِ از پیش موجودِ کلیه، تشدید می‌شود.
- هر عملی که مستلزم ورود کاتتر به رگ‌ها باشد خطراتی نیز به همراه خواهد داشت. این خطرات شامل آسیب به رگ‌های خونی، کبودی یا خونریزی در محل ورود کاتتر و عفونت می‌باشد. اما برای کاهش این خطرات اقداماتی انجام می‌شود.
- احتمال ابتلا به سرطان در اثر قرارگیریِ زیاد در معرض اشعه کم است. با این حال، مزایای تشخیص صحیح بیماری بسیار بیشتر از خطرات آن است.
- دوز موثر اشعه برای ونوگرافی متفاوت است.
- از آنجا که حساسیت کودکان نسبت به اشعه بیشتر از بزرگسالان است، تمام فرآیند انجام کار و تجهیزات مورد استفاده روی مانیتور نمایش داده می‌شود تا از کمترین مقدار اشعه برای آنها استفاده گردد.
محدودیت‌های ونوگرافی چیست؟
اگر نتوانید در حین آزمایش آرام بنشینید، نتایج تغییر خواهند کرد زیرا این موضوع بر نحوه‌ی حرکتِ ماده کنتراست در رگ‌ها تاثیر می‌گذارد. اگر با تزریق ماده کنتراست در یکی از وریدهای انتهایی، اکثر وریدهای مرکزی موجود در لگن، شکم و قفسه سینه به طور کامل ارزیابی نشوند، آزمایش‌های دیگری نیز باید انجام شوند.
