در دوران بارداری شاید مادر چند مورد از مشکلات بارداری را تجربه کند، ولی احتمال ابتلا به واریس سیاهرگ‌ها را می‌توان با انجام چند اقدام ساده کاهش داد. واریس به تورم سیاهرگ‌هایی گفته می‌شود که نزدیک سطح پوست بوده و قابل رویت و تشخیص هستند. فشار ناشی از وجود نوزاد در شکم و افزایش حجم جریان خون از طریق سیاهرگ‌ها میتواند باعث واریس شود، به همین خاطر پیشگیری از تورم و کاهش فشار اهمیت بالایی دارد. می‌توان با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی خود چرخش خون بدن را بهبود بخشیده و غذاهایی را مصرف کردن که تورم را کاهش می‌دهد تا از بروز واریس جلوگیری نمود.
علت ایجاد رگ های واریسی در بارداری
سیاهرگ‌های سالم پا دریچه‌های یک طرفه‌ای دارند که به جریان خون کمک می‌کند تا به قلب بازگردد. در زمان پیاده روی، عضلات پشت ساق پا خون را به سمت قلب پمپاژ می‌کنند و این دریچه‌ها نیز از بازگشت خون به سمت پایین جلوگیری می‌کنند. واریس زمانی رخ می‌دهد که یکی از دریچه‌های یک طرفه به خوبی کار نکند. در نتیجه خون در سیاهرگ‌ها انباشته شده و دیواره سیاهرگ کش می‌آید و در نتیجه سیاهرگ‌ها متورم شده، پیچ می‌خورند و بیرون می‌زنند. اگر این سیاهرگ‌ها به اندازه کافی بزرگ شوند، می‌توان آنها را از زیر پوست دید. بارداری احتمال ابتلا به واریس را به سه دلیل افزایش می‌دهد.
- در طول بارداری، شخص خون بیشتری را نسبت به سایر مواقع معمول تولید می‌کند تا بتوان به نوزاد خونرسانی کرد.
- با رشد کودک، رحم سنگین شده و با ایجاد فشار سیاهرگ‌هایی را که از پا به سمت قلب خون را هدایت می‌کنند تقریباً مسدود می‌کند.
- هورمون‌های بارداری باعث نرم‌تر شدن دیواره سیاهرگ‌ها شده و در نتیجه عملکرد مناسب آنها را سخت‌تر می‌کند.
در هر صورت، خون در پاها انباشته شده و ظاهری متورم به پاها می‌دهد و در نتیجه باعث واریس سیاهرگ‌ها می‌شود.
علائم واریس سیاهرگ‌ها
علائم واریس سیاهرگ ها میتواند متغیر باشد. داشتن سیاهرگ‌های ضخیم مبتلا به واریس به معنای داشتن سایر علائم بالینی این بیماری نیست. برخی از افراد اصلاً هیچ علامتی ندارند. اگر علائم دیگر واریس بروز نمایند عبارتند از:
- توده یا سیاهرگ‌های برآمده
- درد یا سنگینی در پاها که معمولاً با ایستادن برای مدت طولانی بدتر خواهد شد.
- گرفتگی در پاها – معمولاً در شب‌ها
- سندروم پاهای بی‌قرار
- تکه‌های قهوه‌ای یا متمایل به بنفش پوست روی قوزک‌ها و قسمت پایینی پاها
- خارش یا سوزش روی سیاهرگ‌ها که با ایستادن بدتر می‌شود.
- پاها و قوزک‌های متورم مخصوصاً پس از ایستادن برای مدت طولانی
- بثورات (راش) پوستی قرمز رنگ روی قوزک‌ها یا دو ساق پا (این عارضه با نام واریس اگزما شناخته می‌شود.)
- زخم پا هرچند این زخم‌ها شایع نیستند
ممکن است واریس سیاهرگ‌ها منجر به خونریزی شود ولی در اکثر مردم چنین چیزی نیست. اگر وجود خونریزی را در بیمار خود تأیید می‌کنید حتماً با پزشک تماس بگیرید. احتمالاً متوجه شوید که علائم بالینی با بالاتر قرار دادن پاها نسبت به بدن یا پیاده‌روی بهتر می‌شود. برای زنان علائم بالینی در دوران پریود یا بارداری تشدید می‌شود.
پیشگیری از واریس در بارداری
با تغییرات کوچک در سبک زندگی و رژیم غذاییتان می توانید از واریس در دوران بارداری پیشگیری کنید:
ورزش منظم
واریس سیاهرگ‌ها معمولاً در مراحل آخر بارداری رخ می‌دهد، هنگامی که وزن نوزاد بر لگن و سیاهرگ‌های موجود در این ناحیه فشار وارد می‌کند. سعی کنید تمرینات کم برخورد را در تمام طول دوران بارداری انجام دهید تا خون را در جریان نگاه داشته و احتمال ابتلا به واریس سیاهرگ‌ها را کاهش دهید. با پزشک خود درباره تمریناتی که برای شما مناسب هستند مشورت کنید، مخصوصاً در اواخر دوره بارداری.
- پیاده روی و شنا از جمله تمرینات کم برخورد خوب هستند. همچنین می‌توان با نظارت یک مربی حرفه‌ای تای چی و یوگا را نیز انجام داد.
- تمرینات پا مثل خم کردن و چرخش پا از قوزک نیز برای پیشگیری از واریس خوب است. پاهایتان را در طول روز خم کنید، کش داده و بچرخانید تا خون را به خوبی در جریان نگاه دارید.
عدم نشستن در یک وضعیت برای مدت طولانی
واریس سیاهرگ‌ها عمدتاً کسانی را مبتلا می‌کند که چرخش خون ضعیفی دارند. این مسئله میتواند در نتیجه نشستن در یک وضعیت برای مدت زمانی طولانی یا عدم پیاده روی و تحرک رخ دهد. برای بهبود گردش خون، سعی کنید گهگاهی بایستید و وضعیت خود را تغییر دهید.
- پاهای خود را روی هم قرار ندهید، زیرا این کار باعث کند شدن چرخش خون می‌شود. این کار نیز پیشگیری از لخته شدن خون نیز کمک می‌کند.
بالاتر قرار دادن پا نسبت به سطح بدن
در صورتی که مجبورید برای مدت طولانی در یک وضعیت بنشینید، سعی کنید پاها را نسبت به سطح بدن بالاتر قرار دهید. برای مثال، اگر مجبورید روی یک صندلی بنشینید، پاهایتان را روی یک پاف استراحت دهید. این کار بخشی از فشار وارده به سیاهرگ‌های پا را تسکین خواهد داد. در صورت امکان بهتر است پیش از قرار دادن پاها نسبت به سطح بدن، ایستاده و اندکی قدم بزنید تا جریان خون در بدن بهبود یابد.
- برای راحت‌تر انجام دادن این کار، چند بالش را زیر پاها و زانوهای خود قرار دهید.
انجام دادن تمرینات تنفسی
تنفس عمیق یکی از روش‌های عالی برای بهبود گردش خون، ریلکس کردن و پیشگیری از واریس سیاهرگ‌هاست. با آرامش روی یک صندلی بنیشینید و پاهای خود را بالاتر از سطح لگن قرار دهید. می‌توانید پاهای خود را روی چند بالش بگذارید. نفس عمیق بکشید تا جایی که ریه‌های خود را پر از هوای تازه کنید. به آرامی نفس خود را بیرون دهید و رها شدن دیافراگم خود را احساس نمایید. این کار را هر روز به مدت ده دقیقه انجام دهید.
- در صورت امکان، قفسه سینه خود را در حین تمرین تنفسی فوق ثابت نگاه دارید. شانه‌ها نباید در حین دم یا بازدم بالا یا پایین بروند. این کار با پیش رفتن بارداری دشوارتر خواهد شد، پس سعی کنید با خواسته‌های بدن خود همراه باشید.
پوشیدن کفش‌های تخت یا با پاشنه کوتاه
اگر دائماً کفش‌های پاشنه بلند یا با بندهای تنگ می‌پوشید، کفش خود را به کفش‌های تخت یا با پاشنه کوتاه تغییر دهید. پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند میتواند فشار وارده بر سیاهرگ‌های شخص و خطر ابتلا به واریس سیاهرگ‌ها را افزایش دهد. کفش‌های تخت یا با پاشنه کوتاه به خون اجازه می‌دهند تا راحت‌تر در بدن بچرخد و سیاهرگ‌ها را سالم‌تر نگاه می‌دارد.
- تا حدودی، کفش‌های تخت میتواند فشار وارده بر سیاهرگ‌ها را در محدوده عضلات پشت ساق پای فرد کاهش دهد.
- شاید از قبل قصد خرید یک جفت کفش نو را داشته‌اید، زیرا پاهای زنان در چند ماه پایانی بارداری متورم می‌شود.
- بهترین کار این است که کفش‌های اندازه پای خود تهیه کنید و مطمئن شوید که به پاهایتان حمایت کافی را ارائه می‌دهند.
پوشیدن ساپورت بارداری در دوران بارداری
کار خاصی را نمی‌توان برای کاهش فشار وارده نوزاد بر سیاهرگ‌های ناحیه لگن انجام داد، ولی ساپورت بارداری میتواند به زنان باردار کمک کند. این ساپورت‌ها نسبت به ساپورت‌های معمولی زنانه ضخیم‌تر هستند و به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در اطراف ران پا شل‌تر و در اطراف قوزک‌ها سفت‌تر باشند. پوشیدن این نوع ساپورت‌ها مقداری از فشار شکم را کاهش داده و چرخش خون در بدن کمک می‌کند.
خوابیدن روی سمت چپ بدن در صورت امکان
یک سیاهرگ بزرگ از سمت راست بدن از سمت پاها به سمت قلب کشیده شده است. برای پیشگیری از وارد آمدن فشار بیشتر بر سیاهرگ‌ها سعی کنید در صورت امکان روی سمت چپ بدن خود بخوابید. همچنین می‌توانید با بالاتر قرار دادن پاها در حین خواب فشار و تورم پاها را نیز کاهش دهید. صرفاً پیش از خواب چند بالش زیر زانوها و قوزک‌های خود قرار دهید.
- نگران چرخیدن و خوابیدن روی سمت راست بدن در خواب نباشید. مسئله مهم این است که شما باید راحت باشید تا یک خواب راحت شبانه را تجربه نمایید.
پیشگیری از واریس ناحیه تناسلی
اگرچه اکثر موارد واریس سیاهرگ‌ها در پاها رخ می‌دهد، ولی ممکن است در زنان باردار واریس در ناحیه تناسلی رخ دهد، به خصوص در سه ماهه سوم بارداری. اگر در ناحیه تناسلی خود احساس درد یا فشار دارید، با استفاده از چند بالش لگن خود را بالاتر بیاورید. همچنین می‌توانید از یخ برای کاهش ورم آن ناحیه استفاده کنید.
- در صورت داشتن درد تیز در این ناحیه یا نگرانی از ابتلا به واریس ناحیه تناسلی با پزشک خود صحبت کنید. در صورتی که احساس هر گونه درد یا تورم در این ناحیه دارید، بهترین کار این است که این ناحیه را مکرراً بررسی کنید.
حفظ وزن سالم
از آنجایی که هر مادری در دوران بارداری وزن اضافه می‌کند که این وزن اضافه فشار زیادی را بر سیاهرگ‌های مادر وارد می‌آورد، باید سعی کنید که وزن خود را سالم نگاه دارید. در صورتی که اضافه وزن دارید، با پزشک خود درباره ایجاد تغییراتی در سبک زندگی خود مشورت کنید تا احساس راحت‌تری داشته باشید. برای مثال، پزشک ممکن است توصیه کند که رژیم غذایی مغذی‌تری داشته باشید و تمرینات ورزشی کم برخورد را نیز به روتین ورزشی خود اضافه کنید.
- انجام مراقبت‌های پیش از بارداری به طور منظم بسیار مهم است، از همین طریق پزشک بر وزن، فشار خون و سلامت کلی شما نظارت می‌کند.
- معمولاً وزن نرمال اضافی برای یک زن در دوران بارداری بین ۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم است، این عدد برای زنانی که وزن کمی دارد بین ۱۳ تا ۱۸ کیلوگرم می‌باشد. همچنین این عدد برای زنان دارای اضافه وزن بین ۶.۸ تا ۱۱.۳ کیلوگرم و برای زنان چاق بین ۵ تا ۹.۱ کیلوگرم است. همانطور که پزشکان می‌گویند زنان باردار به احتمال زیاد وزن بیشتری را اضافه می‌کنند.
پیشگیری از هموروئید با مصرف مقدار زیادی فیبر
در حالی که برخی از زنان در هر صورت به هموروئید مبتلا می‌شوند، ولی افزودن ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر به رژیم غذایی روزانه برای پیشگیری از یبوست ضروری است. فشار ناشی از یبوست میتواند باعث ابتلای شخص به نوعی از واریس موسوم به هموروئید شود. مصرف فیبر زیاد به این معناست که باید مایعات بیشتری مصرف کنید تا سیستم گوارشی خود را در حالت تعادل نگاه دارید. منابع غنی فیبر عبارتند از:
- غلات صبحانه کامل
- لوبیا و حبوبات غلاف دار
- انواع توت
- سبزیجات
تغییر رژیم غذایی به رژیم غذایی کم نمک برای کاهش ورم
رژیم غذایی پر نمک میتواند ورم را افزایش داده و در نتیجه باعث وارد آمدن فشار به سیاهرگ‌ها شود. با یک رژیم غذایی کم نمک می‌توانید ورم را کنترل کرده و از واریس سیاهرگ‌ها پیشگیری کنید. از محصولات بدون نمک اضافی خریداری کرده و نمک را نیز با سایر ادویه‌جات (مثل گیاهان تازه) جایگزین نمایید.
- در صورت امکان بیشتر وعده‌های غذایی خود را داخل منزل تهیه کنید، زیرا غذاهای رستورانی معمولاً نمک بالایی نسبت به غذاهای خانگی دارند.
- برای سلامت بدن خود نمک معمولی را با نمک دریا جایگزین کنید.
مصرف ویتامین‌های پیش از زایمان
پزشکان توصیه می‌کنند که مادران باید بصورت روزانه ویتامین‌های پیش از زایمان مصرف کنند. هر برندی از ویتامین‌هایی پیش از زایمان را که انتخاب می‌کنید باید حاوی گروه ویتامین A و C باشد. این ویتامین‌ها برای سالم نگاه داشتن عروق خونی ضروری هستند و می‌توانند هرگونه آسیب دیدگی سیاهرگ‌ها را ترمیم نمایند.
- می‌توان این ویتامین‌ها را از غذاها دریافت کرد. برای دریافت ویتامین A، غذاهایی همچون سیب زمینی شیرین، هویج و سبزیجات دارای برگ مصرف کنید. برای دریافت ویتامین C، منابع غنی ویتامینی عبارتند از پرتقال، فلفل قرمز و کلم پیچ.
سوالات رایج پیشگیری از واریس در بارداری
واریس در چه مناطقی از بدن رخ می‌دهد؟
واریس عمدتاً در پاها رخ می‌دهد. ولی در ناحیه تناسلی یا مقعد نیز دچار واریس شد. واریس در ناحیه مقعد با نام هموروئید شناخته می‌شود.
آیا واریس دردناک است و آیا باعث مشکلات دیگری برای سلامتی فرد می‌شود؟
واریس سیاهرگ‌ها میتواند باعث دردهای نسبتاً شدید در ناحیه پا شود. پاهای بیمار احساس سنگینی و بی‌قراری دارند و احتمال دچار درد تپنده، سوزش یا گرفتگی می‌شوند. برخی از زنان گزارش کرده‍‌اند که واریس سیاهرگ‌ها هیچ مشکلی برای ایشان بوجود نیاورده است ولی برای همه اینطور نیست.
احتمالاً خواهید دید که علائم بالینی با گذشت زمان و رسیدن به ساعات انتهایی روز بدتر می‌شود زیرا مدت زمانی بیشتری سرپا بوده‌اید. تا صبح روز بعد، معمولاً بیمار حس بهتری دارد زیرا در طول شب دراز کشیده و فشار وارده بر سیاهرگ‌ها کاهش یافته است.
