هدف از اسکلروتراپی ایجاد آسیب اندوتلیال است که منجر به اندوفیبروز دائمی و از بین رفتن بالینی عروق می‌شود. اسکلروزانت ایده‌آل دارای مکانیسم عمل بسیار خاصی است که در صورت استفاده برای این منظور عاری از عوارض جانبی است و باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک نمی‌شود. اگرچه عوامل بسیاری در درمان واریس و تلانژکتازی استفاده شده‌اند، اما تاکنون هیچ یک از معیارهای اسکلروزانت ایده‌آل را برآورده نکرده‌اند. اسکلروتراپیست باید دانش کافی از مکانیسم عمل و اثرات منفی کلیه راه‌حل‌های موجود داشته باشد تا بتواند اسکلروزانی را انتخاب کند که بهترین نتایج را برای هر بیمار داشته باشد. عوامل زیر برای استفاده در دسترس هستند.
انواع آمپول جهت انجام اسکلروتراپی
از عوامل اسکلروزان در اسکلروتراپی واریس استفاده می‌شود. درمانی که در َآن محلول تحریک‌کننده به رگهای خونی تزریق می‌شود. از عوامل اسکلروزان برای درمان واریس استفاده می‌شود که شامل موارد زیر است.
عوامل اسمزی
عوامل اسمزی کار خود را با دهیدراته کردن سلول‌های اندوتلیال از طریق اسمز انجام می‌دهند که منجر به تخریب اندوتلیال می‌شود. این عوامل محلول هایپرتونیک هستند و تأثیر آن‌ها به وجود یک شیب اسمزی وابسته است. از آنجا که عوامل اسمزی به سرعت در جریان خون رقیق می‌شوند، در فاصله کمی از تزریق قدرت خود را از دست می‌دهند و در درمان رگ‌هایی که قطر آن‌ها بزرگتر از ۳ تا ۴ میلی‌متر است، تاثیر کمتری دارند.
محلول نمکی هایپرتونیک
نمک هایپرتونیک رایج‌ترین ماده اسمزی است. از مزایای محلول نمکی هایپرتونیک می‌توان به قیمت پایین آن، در دسترس بودن آن به صورت آماده، عدم حساسیت به محلول‌های بدون فشار و اثر بالینی سریع آن اشاره کرد. همچنین گزارش شده است که در مقایسه با پلی‌دوکانول، باعث کمتر شدن عروق تلانژکتاتیک می‌شود. اثرات منفی قابل توجه محلول نمکی هیپرتونیک مربوط به اقدام غیر اختصاصی آن در از بین بردن سلول‌ها در شیب اسمزی آن است. بنابراین تزریق خارج عروقی باعث ایجاد زخم پوستی می‌شود که می‌تواند با تزریق داخل عروقی بوسیله انتشار از طریق اندوتلیوم آسیب‌دیده نیز ایجاد شود. انتشار محلول نمکی هایپرتونیک از طریق دیواره رگ نیز باعث تحریک اعصاب و ایجاد درد پس از تزریق و گرفتگی گذرای عضلات می‌شود. بنابراین روش تزریق، غلظت و حجم از اهمیت ویژه‌ای در هنگام استفاده از این ماده برخوردار است. تلاش شده است با افزودن داروهای بی‌حسی موضعی مانند لیگنوکائین، درد پس از تزریق محلول نمکی هایپرتونیک کاهش یابد. با این حال، به نظر می‌رسد این عمل دارای نتایجی زیان‌آور باشد زیرا بی‌حس کننده‌های موضعی اسیدی هستند (و بنابراین به کاهش درد گذرا هنگام تزریق کمک می‌کنند) و مواد حساسیت‌زا را شناسایی می‌کنند، همان خواصی که طرفداران محلول نمکی هایپرتونیک می‌خواهند از آن جلوگیری کنند. محققان دریافتند که افزودن هپارین به محلول نمکی هایپرتونیک در تلاش برای جلوگیری از ترومبوز در عروق بزرگتر و کاهش بروز ترومبوفلبیت و رنگدانه‌های بعد از اسکلروتراپی فاقد فواید درمانی در درمان تلانژکتازی است.
بروز درد پس از تزریق، گرفتگی عضلات، زخم جلدی و ایجاد رنگدانه بعد از اسکلروتراپی با غلظت محلول مورد استفاده ارتباط دارد.
محلول‌های دترجنت
محلول‌های دترجنت شامل موروئات سدیم، اتانول آمین اولات، STS و پلی‌دوکانول است. این عوامل به طور خاص روی اندوتلیوم وریدی اثر می‌گذارند. این محلول‌ها با آسیب رساندن به اندوتلیوم از طریق تاثیر در لیپیدهای غشای سلولی، اسکلروز را القا می‌کنند. محلول‌های دترجنت تا زمانی که توسط سورفاکتانت‌های سرم رقیق یا غیرفعال نشوند، تأثیر خود را در رگ اعمال نمی‌کنند. فقط STS و پلی‌دوکانول به طور گسترده‌ای برای درمان تلانژکتازی استفاده می‌شوند.
به دلیل مکانیسم‌های عملکرد مختلف محلول‌های دترجنت، مقایسه غلظت این محلول‌ها با محلول‌های نمکی هایپرتونیک دشوار است.
در انتخاب غلظت محلول باید عوامل دیگری به غیر از قطر ورید مورد توجه قرار گیرد. بیماران جوان‌تر از ۲۵ سال به طور کلی برای دستیابی به اسکلروز موثر نیاز به محلول‌های ضعیف‌تری دارند. همچنین، باید در رابطه با بیماران سالخورده و افراد سیگاری مراقب باشید زیرا ممکن است دارای پرفیوژن پوستی کاهش یافته باشند که خطر ابتلا به نکروز پوستی بعد از اسکلروتراپی را افزایش می‌دهد. منطقه مورد معالجه نیز در انتخاب غلظت تأثیر دارد. برای درمان قسمت دیستال داخلی و اطراف مچ پا غلظت اندکی پایین‌تر از این محلول لازم است. غلظت کمی بالاتر برای درمان ران و ساق پای جانبی و خلفی لازم است.
تترادسیل سولفات سدیم (STS)
STS یک اسکلروزانت همه کاره است که می‌تواند برای درمان طیف گسترده‌ای از رگهای واریسی و تلانژکتازی به طور موثری مورد استفاده قرار گیرد. مفهوم اساسی در استفاده موفقیت آمیز از STS استفاده از غلظت مناسب برای قطر ورید معین است. این امر عوارض جانبی را به حداقل می‌رساند. اگرچه STS در کالیبر و نوع رگ یکسان در یک سطح یا ناحیه یکسان پا دارای یک اثر قابل پیش‌بینی و ثابت است، اما ممکن است حساسیت‌های متفاوتی بین بیماران وجود داشته باشد. به عنوان مثال، هنگام درمان رگهای شبکیه و تلانژکتازی، افراد سیگاری نسبت به غلظت محلول حساس‌تر هستند، احتمالاً این حساسیت در نتیجه آسیب مزمن اندوتلیال و افزایش نفوذپذیری اندوتلیال ناشی از مونوکسید کربن و نیکوتین است.
مهمترین عارضه STS ، دردی است که برای چند دقیقه پس از تزریق ایجاد می‌کند، به خصوص در هنگام درمان رگهای رتیکولی و کوچک.
تزریق STS منجر به اسپاسم فوری رگ می‌شود که پس از برداشتن سوزن به هموستازی کمک می‌کند و می‌تواند به عنوان راهنمایی برای اثربخشی یک تزریق خاص استفاده شود. STS می‌تواند به مدت چند دقیقه پس از تزریق باعث ایجاد احساس سوزش شود، به خصوص هنگامی که رگهای شبکیه تحت درمان قرار می‌گیرند. معمولاً این احساس سوزش با اعمال فشار بر روی نقاط تزریق با استفاده از پنبه‌های توپی كه محكم در جای خود با چسب كاغذی نگه داشته می‌شوند، تسکین می‌یابد. از طرف دیگر یک کمپرس یخ که برای چند دقیقه در منطقه تحت درمان قرار گیرد، درد را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.
پلی‌دوکانول
پلی‌دوکانول در غلظت‌های ۰.۲۵٪ تا ۳٪ برای اسکلروز رگهای واریس اندام تحتانی و تلانژکتازی استفاده می‌شود. از غلظت‌های ۱٪ تا ۳٪ برای درمان رگهای شبکیه و واریس و از غلظت‌های ۰.۲۵٪ تا ۷۵/۰٪ برای میکروژینکشن تلانژکتازی استفاده می‌شود. پلی‌دوکانول در غلظت‌های استاندارد ۰.۵٪ ، ۱٪ ، ۲٪ و ۳٪ در دسترس است. غلظت‌های دیگر با رقیق کردن با نمک نرمال به دست می‌آید.
پلی‌دوکانول در مقایسه با STS ، باعث اسپاسم کمتر و اریتمی بیشتر رگ می‌شود و در نتیجه خونریزی بعد از برداشتن سوزن افزایش می‌یابد. پلی‌دوکانول نیز مانند STS در یک کالیبر رگ و ناحیه پای یکسان دارای یک اثر قابل پیش‌بینی است اما نتیجه درمان بین بیماران مختلف متفاوت است. واکنش‌های سیستمیک به پلی‌دوکانول زمانی که در درمان تلانژکتازی مورد استفاده قرار می‌گیرد با فرکانس ۰.۲ – ۰.۳٪ گزارش شده است. با این حال، ضروری است که دوز مورد استفاده از حداکثر دوز تولیدکننده فراتر نرود زیرا برادی کاردی و افت فشار خون به دلیل اثر اینوتروپیک منفی ذاتی پلی‌دوکانول ایجاد می‌شود. این اتفاق ممکن است در مقایسه با STS میزان درمان ممکن در یک جلسه را محدود کند. پلی‌دوکانول به دلیل خاصیت بی‌حس کنندگی موضعی بعد از تزریق داخل عروقی در مقایسه با STS باعث درد کمتری می‌شود، اما در لحظه تزریق کمی دردناک‌تر است، به خصوص اگر خروج مایعات از رگ به درون بافت‌ها وجود داشته باشد.
مشکلی که ممکن است در هنگام استفاده از پلی‌دوکانول ایجاد شود، اسکلروز ناخواسته رگهای طبیعی به دور از محل تزریق به دلیل به دلیل حلالیت زیاد محلول و گسترش آن از محل تزریق بیشتر از آنچه که پیش‌بینی می‌شود، می‌باشد.
فوم اسکلروزانت
در درمان رگهای اصلی واریس و تنه‌های محوری بی عیب و نقص، با تبدیل محلول استاندارد به فوم با استفاده از یک شیر آب ساده ۳ راهه و پمپاژ مخلوطی از اسکلروزانت و هوا بین ۲ سرنگ، می‌توان اثر بخشی STS و پلی‌دوکانول را افزایش داد. با استفاده از این روش، رگهای بزرگتر با حجم کمتری از اسکلروزانت قابل درمان هستند. همچنین به نظر می‌رسد که این روش بروز ترومبوفلبیت موضعی را کاهش می‌دهد و ممکن است بروز آنافیلاکسی با STS را کاهش دهد.
الکل
الکل بیش از ۱۰۰ سال است که در درمان واریس مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده به سرعت رقیق می‌شود و ارزان است. الکل قوی‌ترین اسکلروزان موجود است. به طور معمول به عنوان یک محلول ۹۵٪ یا ۱۰۰٪ استفاده می‌شود و نحوه عملکرد آن با آسیب رساندن شیمیایی به اندوتلیوم عروقی و دفع پروتئین خون است که منجر به ترومبوز شدید می‌شود. الکل به طور معمول در درمان ناهنجاری وریدی استفاده می‌شود. همچنين گزارش شده است كه در درمان اندام‌ها و ناهنجاري‌هاي شرياني كليوي بسیار موثر است و اين امر باعث شده تا در مورد استفاده از آن در درمان AVM ها ، فیستول‌هاي AV و ناهنجاری‌های لنفاوی در ناحیه سر و گردن نیز تحقیق شود.
سوالات متداول
اسکلروتراپی تا چه اندازه در درمان رگهای عنکبوتی پا موفق است؟
بعد از چند جلسه اسکلروتراپی برای رفع رگهای عنکبوتی، بیشتر بیماران متوجه بهبود ۷۰-۹۰٪ در ظاهر و علائم خود می‌شوند. اثر و نتایج کامل درمان معمولاً چند هفته طول می‌کشد. به همین دلیل، بسیاری از متخصصان اسکلروتراپی توصیه می‌کنند ۳-۶ هفته بین جلسات اسکلروتراپی فاصله باشد. اسکلروتراپی در مقایسه با برداشتن رگهای واریسی بوسیله جراحی، هزینه کمتری دارد، نیاز به بستری شدن در بیمارستان و بیهوشی ندارد و امکان بازگشت سریع‌تر به محل کار و فعالیت‌های عادی را فراهم می‌آورد.
چه نوع رگ‌هایی را می‌توان با اسکلروتراپی درمان کرد؟
اسکلروتراپی به غیر از رگهای عنکبوتی پا، رگهای برجسته دست و بازو، رگهای آبی و عنکبوتی سینه و رگهای کوچک در سایر قسمت‌های بدن را می‌تواند از بین ببرد. اگرچه گاهی اوقات برای از بین بردن وریدهای صورت نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما لیزر رگهای واریسی گزینه مطمئن‌تری است.
آیا اسکلروتراپی بی‌خطر است؟
اسکلروتراپی، هنگامی که به درستی توسط یک متخصص انجام شود، یک روش فوق‌العاده ایمن و مؤثر است. عوارض جانبی رایج آن معمولاً موقتی است و به راحتی می‌توان آن را تحمل کرد. از جمله این موارد می‌توان به خارش، حساسیت، کبودی پوست و رنگدانه و همچنین رشد رگهای ریز در ناحیه تحت درمان اشاره کرد. خوشبختانه عوارض جدی مانند واکنش‌های آلرژیک، زخم‌های پوستی و لخته شدن خون نادر است. همیشه باید در مورد خطرات و گزینه‌های درمانی با پزشک خود صحبت کنید.
چگونه برای اسکلروتراپی آماده شویم؟
چند هفته قبل از اسکلروتراپی از برنزه شدن خودداری کنید. از داروهای NSAID (مانند ایبوپروفن ، Advil ، Motrin) ، ویتامین E یا مکمل‌های گیاهی استفاده نکنید که احتمال کبودی شما را افزایش می‌دهد. در طی ۲۴ ساعت پس از درمان شیو نکنید زیرا محلول مورد استفاده برای اهداف پاکسازی ممکن است باعث ایجاد لکه در پوست شود.
بعد از اولین جلسه اسکلروتراپی چه انتظاری داشته باشیم؟
با فروکش کردن کبودی اولیه، ممکن است برخی از رگ‌ها به طور کامل از بین بروند، برخی دیگر ممکن است جزایر کوچک یا مهره‌های جدا شده از لخته در طول مسیر رگ را نشان دهند. ممکن است برخی از رگ‌ها زنده بمانند اما بسیار نازک‌تر و ضعیف‌تر و مستعد بسته شدن در جلسه بعدی درمان هستند.
علاوه بر این، گاهی اوقات می‌توان ظهور رگهای جدید و نازک‌تر در اطراف ورید بزرگتر را با موفقیت درمان کرد. این رگ‌ها به راحتی در طی یک جلسه قابل درمان هستند. به طور کلی، اکثر بیماران باید طی چند هفته پس از یک جلسه درمانی، انتظار حداقل ۵۰-۶۰٪ بهبود را داشته باشند.
چقدر طول می‌کشد تا عوارض جانبی درمان از بین بروند؟
این امر به عوامل بسیاری از جمله تکنیک تزریق، نوع و استحکام محلول مورد استفاده در اسکلروتراپی، تراکم و ضخامت رگ‌ها در یک منطقه معین و همچنین ویژگی‌های پوستی بیمار بستگی دارد. بیشتر رگهای عنکبوتی بین ۲ هفته تا دو ماه از بین می‌روند. از بین رفتن رگهای شبکیه‌ای ممکن است به بیش از یک جلسه نیاز داشته باشد.
آیا اسکلروتراپی در دوران بارداری ایمن است؟
توصیه می‌شود که زنان باردار یا شیرده اسکلروتراپی را به تعویق بیندازند، زیرا در این روش امنیت جنین تضمین نمی‌شود. علاوه بر این، رگهای واریسی ناخوشایند در بسیاری از خانم‌ها در ماه‌های بعد از زایمان خودبه‌خود ناپدید می‌شوند و این امر درمان را غیرضروری می‌کند یا نیاز به درمان ساده‌تر خواهد داشت.
چه کسی نباید اسکارلوتراپی انجام دهند؟
به غیر از زنان باردار، تقریباً هر کسی می‌تواند اسکلروتراپی را برای از بین بردن رگ دست و سینه انجام دهد. اگر در بستر هستید یا به هر دلیلی نمی‌توانید از نظر جسمی فعال باشید، باید از اسکلروتراپی ورید پا خودداری کنید. همچنین اگر سابقه لخته شدن خون در پاها را دارید، باید از اسکلروتراپی خودداری کنید. سرانجام، اگر می‌خواهید در هفته‌های بعد از درمان برنزه شوید، یا اگر به یکی از محلول‌های اسکلروتراپی حساسیت دارید، اسكلیروتراپی را انجام ندهید.
آیا می توانم قبل از سفر اسکلروتراپی انجام دهم؟
مسافرت‌های طولانی مدت باعث عدم تحرک در ماشین یا هواپیما می‌شود و بنابراین بهتر است حداقل به مدت دو هفته پس از یک جلسه درمانی اسکلروتراپی پا به سفر نروید. علاوه بر این، جلوگیری از قرار گرفتن در معرض آفتاب و برنزه شدن بعد از اسکلروتراپی ممکن است با تجربه تعطیلات و “لذت بردن در آفتاب” امکان‌پذیر نباشد.
چه مدت بعد از اسکلروتراپی می‌توانم برنزه شوم؟
از آنجا که قرار گرفتن در معرض آفتاب در ناحیه ملتهب خطر ایجاد رنگدانه را افزایش می‌دهد، باید از برنزه شدن تا زمانی که تمام کبودی‌ها از بین نرفته، جلوگیری کنید.
