سونوگرافی دوپلر یکی از آزمایشات پزشکی است که در آن با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، مقدار خون در جریان داخل وریدها و شریان‌ها شخص اندازه گیری می‌شود، معمولاً وریدها وشریان‌هایی بررسی می‌شوند که خون را به دست‌ها و پاها می‌رسانند. مطالعات جریان وریدی، که تحت عنوان مطالعات جریان خون نیز شناخته می‌شود، می‌تواند جریان غیرطبیعی خون را داخل ورید یا عروق خونی تشخیص دهد. این مسئله می‌تواند به تشخیص و درمان طیف وسیعی از مرض‌ها از جمله لختگی خون و گردش ضعیف خون کمک کند. می‌توان از سونوگرافی دوپلر بعنوان بخشی از مطالعه جریان خون استفاده کرد.
کاربرد سونوگرافی دوپلر
در شرایطی که بیمار علائمی حاکی از کاهش جریان خون در شریان‌ها و سیاهرگ‌های پا، دست یا گردن داشته باشد، پزشک سونوگرافی دوپلر را توصیه خواهد کرد. مقدار کم جریان خون ممکن است ناشی از انسداد وریدی، وجود لخته خون داخل رگ یا آسیب دیدگی عروق خونی باشد.
استفاده از سونوگرافی دوپلر بری تشخیص لخته شدن خون
لخته خون تجمع ژله مانندی از خون است که داخل سیاهرگ یا شریان رخ می‌دهد که باعث تغییر حالت خون از مایع به نیمه جامد می‌شود. هنگامی که سانحه‌ای رخ می‌دهد، لخته شدن خون می‌تواند مانع از خونریزی بیش از حد بدن شود. این قابلیت یکی از عملکردهای طبیعی بدن است که در موقعیت‌های خاص به کمک می‌آید. ولی لخته خون در برخی نواحی خطرآفرین است.
چه کسی بیشتر از سایرین در معرض خطر لخته خون است؟
عوامل مختلفی بر لخته شدن خون تأثیر دارند. برخی از فاکتورهای خطر بخصوص افراد خاصی را بیشتر از سایرین در معرض لخته شدن خون قرار می‌دهد. احتمال بروز لخته خون با بالاتر رفتن سن افزایش می‌یابد، مخصوصاً پس از سن ۶۵ سالگی. بستری شدن برای مدت طولانی و تروما نیز می‌تواند بطرز قابل توجهی خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. سایر عوامل نیز می‌توانند با شدت کمتر در ایجاد لخته در خون موثر باشند. موارد زیر فاکتورهای خطر برای بروز لخته خون است:
- مصرف قرص جلوگیری از بارداری یا مکمل‌های هورمونی
- اضافه وزن یا چاقی
- بارداری
- داشتن سبک زندگی بدون تحرک
- استعمال دخانیات
- ابتلا به سرطان، یا بهبود یافتن از سرطان
- وجود سابقه خانوادگی لخته خون
- جراحی یا عدم تحرک برای مدتی طولانی
شایع‌ترین علائم بالینی لخته شدن خون چیست؟
ممکن است لخته خون در پا یا دست دردناک بوده یا نسبت به تماس دست حساس باشد. ورم، قرمزی و گرمی نیز از سایر علائم شایع لخته شدن خون هستند.
استفاده از سونوگرافی دوپلر برای تشخیص رگ های واریسی
رگ‌های واریسی رگ‌های متورم و پیچ و تاب خورده‌ای هستند که از روی سطح پوست می‌توان آنها را دید. این رگ‌ها معمولاً در پاها بروز می‌کنند، همچنین ممکن است در سایر نقاط بدن نیز بروز نمایند.
عوامل خطر
تعدادی از عواملی که ممکن است خطر بروز رگ‌های واریسی را افزایش می‌دهند، سن، سابقه خانوادگی، جنسیت، بارداری، اضافه وزن یا چاقی و عدم تحرک است.
- سابقه خانوادگی: ابتلای یکی از اعضای خانواده به واریس خطر ابتلای شما را نیز به این عارضه افزایش می‌دهد. حدود نیمی از بیماران مبتلا به واریس دارای سابقه خانوادگی واریس هستند.
- سن: بالا رفتن سن نیز احتمال ابتلا به واریس را افزایش می‌دهد. فرسودگی طبیعی بدن بر اثر افزایش سن نیز ممکن است باعث تضعیف دریچه‌های رگ‌ها و در نتیجه ضعف کارکردی آنها شود.
- جنسیت: زنان به طور طبیعی بیشتر از مردان به واریس مبتلا می‌شوند. تغییرات هورمونی که در دوره بلوغ، بارداری، یائسگی یا در حین استفاده از قرص‌های ضد بارداری رخ می‌دهند نیز می‌تواند احتمال ابتلای زنان را به واریس افزایش دهد.
- بارداری: در حین بارداری، جنین در حال رشد فشار زیادی را بر سیاهرگ‌های داخل پا می‌آورد. واریس دوران بارداری معمولاً ۳ الی ۱۲ ماه پس از بارداری بهبود می‌یابد.
- اضافه وزن یا چاقی: داشتن اضافه وزن یا چاقی می‌تواند باعث وارد آمدن فشار بیش از حد به سیاهرگ‌ها شود. این فشار منجر به واریس خواهد شد.
- عدم تحرک: ایستادن یا نشستن برای مدت‌های طولانی، مخصوصاً با پاهای خمیده یا چهار زانو، خطر ابتلا به واریس را افزایش می‌دهد. علت این امر آن است که ماندن در یک وضعیت خاص برای مدت طولانی باعث وارد آمدن فشار زیادی بر رگ‌ها برای رساندن خون به قلب خواهد شد.
علائم و نشانهها
علائم و نشانه‌های واریس عبارتند از:
- رگ‌های برجسته‌ای که از روی پوست قابل مشاهده‌اند.
- ورم خفیف قوزک و پاها.
- درد، کوفتگی یا سنگینی پاها.
- درد تپنده یا گرفتگی ماهیچه در پاها.
- خارش پاها، مخصوصاً در بالای پا یا قوزک. این عارضه گاهاً با خشکی پوست اشتباه گرفته می‌شود.
- تغییر رنگ پوست در اطراف ناحیه مبتلا به واریس.
سایر کاربردهای سونوگرافی دوپلر
- ترومبوفلبیت سطحی، نوعی التهاب در سیاهرگ‌هاست که در نتیجه لخته شدن خون دقیقاً زیر سطح پوست شکل می‌گیرد.
- آرترواسکلرز یا تصلب شراین، باریک و سخت شدن سرخرگ‌هایی است که وظیفه خونرسانی به پاها را دارند.
- ترومبوآنژئیت انسدادی، مرضی نادر که مبتلایان به آن دچار تورم عروق خونی در دست‌ها و پاهای خود می‌شوند.
- تومورهای عروقی در دست‌ها و پاها
سونوگرافی دوپلر می‌تواند به تعیین فشار خون داخل سرخرگ‌ها کمک کند. همچنین می‌تواند مقدار خون در جریان داخل سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌ها را نشان دهد.
چگونه باید برای سونوگرافی دوپلر آماده شد؟
عموماً هیچ آمادگی خاصی برای این تست نیاز نیست. اگر سیگاری هستید، پزشک احتمالاً به شما توصیه خواهد کرد که حداقل چند ساعت پیش از تست سیگار نکشید. سیگار کشیدن باعث باریک شدن عروق خونی شده که می‌تواند بر نتیجه آزمایشات تأثیر بگذارد.
در حین سونوگرافی دوپلر چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
سونوگرافی دوپلر یک عمل غیر تهاجمی و بدون درد است که هیچگونه پرتوتابی مخرب ندارد. هیچگونه خطر جانبی با این تست وجود ندارد و اکثر افراد به هیچ وجه احساس ناراحتی در حین درمان ندارند. این تست معمولاً در بخش رادیولوژی بیمارستان، مطب پزشک یا آزمایشگاه عروق پیرامونی انجام می‌شود. ممکن است فرآیند گرفتن تست اندکی متفاوت باشد ولی عموماً این چند مرحله در همه جا وجود دارد:
- باید لباس، جواهرات و هرگونه پوشش یا شیء دیگری را از روی ناحیه مورد آزمایش کنار بزنید. هرچند نیازی به برداشتن عینک، لنز تماسی، دندان مصنوعی یا کلاه گیس وجود ندارد. احتمالاً از شما خواهند خواست تا روپوش بیمارستان به تن کنید.
- پیش از تست، به شما گفته می‌شود تا روی میز یا تخت آزمایش دراز بکشید.
- پزشک معالج سپس یک ژل محلول در آب را روی یک دستگاه به اسم ترانسدوکتور قرار داده که مستقیماً امواج صوتی با فرکانس بالا را به داخل سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها مورد آزمایش می‌فرستد.
- برای بررسی سرخرگ‌ها، تکنسین آزمایشگاه یک دستگاه فشار سنج را در نواحی مختلف بدن می‌بندد. معمولاً دستگاه فشار سنج دور ران، ساق پا، قوزک یا نقاط مختلف بدن بسته می‌شود. این دستگاه‌ها با مقایسه فشار خون در نواحی مختلف پاها یا دست‌ها به پزشک معالج کمک می‌کنند.
- با حرکت دادن ترانسدوکتور در طول دست یا پا تصویر مورد نظر تشکیل می‌شود. ترانسدوکتور امواج صوتی را از سطح پوست شما و از میان بافت‌های بدن به داخل عروق خونی می‌فرستد. امواج صوتی با برخورد به دیواره عروقی خونی بازتاب یافته و اطلاعات را به کامپیوتری که داده‌ها را پردازش و ذخیره می‌کند می‌فرستند. کامپیوتر تصاویری را که نشان دهنده جریان خون در میان سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌هاست برای پزشک معالج آماده می‌کند. سپس ترانسدوکتور برای انجام مقایسه در طول نواحی دیگر بدن حرکت داده می‌شود. ممکن است با پیدا شدن جریان خون صدای شبیه به صفیر هوا بشنوید.
هنگام بررسی سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌های پا، پزشک به دنبال عروق خونی باریک شده می‌گردد. این عارضه ممکن است باعث تغییر رنگ پوست، درد در هنگام راه رفتن یا استراحت و جراحت در پا یا قوزک شود. انجام این تست حدوداً ۱ ساعت طول می‌کشد. بسته به علائم و نشانهها ممکن است از شما خواسته شود تا چند حرکت ملایم ورزشی را پس از انجام آزمایش انجام دهید.
پس از عمل
عموماً هیچ دستورالعمل خاصی پس از سونوگرافی دوپلر وجود ندارد. می‌توانید بلافاصله پس از تست به فعالیت‌های روزمره خود بازگردید، مگر این که پزشک دستور دیگری به شما بدهد.
چگونه نتایج تست تفسیر می‌شود؟
نتایج طبیعی نشان دهنده آن است که شما دچار انسداد یا باریک شدن سرخرگ‌ها نیستید. همچنین معنای دیگر آن این است که فشار داخل سرخرگ‌ها طبیعی است. الگوهای غیر طبیعی جریان خون، از جمله باریک شدن یا انسداد سرخرگ‌ها، می‌تواند نشانه‌ای از موارد زیر باشد:
- انسداد در سرخرگ‌ها که می‌تواند در اثر تجمع کلسترول باشد
- لخته شدن خون در سیاهرگ یا سرخرگ
- جریان خون ضعیف، که در نتیجه آسیب دیدن عروق خونی است
- انسداد عروقی، یا بسته شدن سیاهرگ
- بیماری شریانی اسپاستیک، عارضه‌ای که مبتلایان به آن دچار انقباض سیاهرگ‌ها در نتیجه استرس یا قرار گرفتن در هوای سرد می‌شود.
- انسداد یا لخته شدن خون در گرافت‌های مصنوعی جنبی
برخی عوامل می‌توانند در نتیجه آزمایش تأثیر بگذارند، که یعنی تست باید دوباره گرفته شود. این عوامل عبارتند از:
- سیگار کشیدن در یک ساعت قبل از آزمایش
- چاقی شدید
- دیس ریتمی‌های قلبی و آریتیمی قلبی، یا نامنظم شدن ریتم قلب
- بیماری قلبی عروقی
نتایج آزمایش برای پزشک ارسال می‌شود. اگر هرگونه ناهنجاری در نتیجه آزمایش دیده شود، پزشک با جزئیات کامل مورد را برایتان تشریح کرده و در صورت نیاز به هرگونه تست مجدد یا درمان شما را در جریان خواهد گذاشت. اگرچه پزشک سونوگرافی که تست را انجام می‌دهد کاملاً به نتیجه آزمایش واقف است ولی نمی‌تواند در حین بررسی نتایج، آنها را با شما در میان بگذارد. نتایج را باید از زبان پزشک خود بشنوید.
