زخم عروقی پوست، جراحتی است که روی پا ایجاد شده و معمولا به دلیل گردش خون ضعیف در پا، بسیار کند التیام می‌یابد. ممکن است چندین هفته تا چند سال طول بکشد تا یک زخم عروقی بهبود یابد. گاهی پزشکان یا پرستاران به این نوع زخم “زخم عروقی پا ” نیز می‌گویند. این نوع زخم‌ها در صورتی که درمان نشوند ممکن است به مشکلات جدی‌تری منجر شوند. اما راهکارهایی وجود دارد که با پیروی از آن‌ها می‌توانید از وقوع این اتفاقات جلوگیری کنید.
علل زخم عروقی پا
ممکن است بعد از یک آسیب‌دیدگی جزئی، در صورت وجود مشکل گردش خون در عروق پا، دچار زخم عروقی پا شوید. در صورت بروز این اتفاق، فشار داخل رگ‌ها افزایش می‌یابد. بالا بودن دائمی فشار به تدریج می‌تواند به رگ‌های خونی کوچک پوست آسیب رسانده و آن‌ها را ضعیف و شکننده کند. در نتیجه، پوست به راحتی می‌تواند پاره شده و با یک ضربه یا خراش ، زخم شود. در صورتی که درمانی برای بهبود گردش خون در پاها انجام نگیرد، زخم عروقی التیام نخواهد یافت.
عوامل خطر
بعضی از عوامل می‌توانند خطر ابتلا به زخم عروقی پا را افزایش دهند، از جمله:
- چاقی یا اضافه وزن – وزن بالا فشار را در رگ‌های پا افزایش می‌دهد.
- وجود مشکلاتی در راه رفتن ممکن است باعث ضعف عضلات ساق پا شود، که این می‌تواند گردش خون در عروق پا را تحت تاثیر قرار دهد.
- سابقه لخته شدن خون (ترومبوز وریدی عمقی) – لخته‌های خونی که در پا ایجاد می‌شوند می‌توانند به دریچه‌های وریدی آسیب برسانند.
- واریس – متورم و بزرگ شدن رگ‌ها در اثر سوء عملکرد دریچه‌های وریدی.
- سابقه آسیب‌دیدگی پاها، مانند شکستگی یا مو برداشتن استخوان، ممکن است سبب بروز ترومبوز وریدی عمقی شده و یا در راه رفتن فرد اشکال ایجاد کند.
- سابقه جراحی، مانند جراحی تعویض مفصل ران یا مفصل زانو، که می‌تواند مانع تحرک فرد شود.
- افزایش سن – با بالا رفتن سن حرکت کردن سختتر می‌شود به خصوص برای افرادی که مبتلا به آرتروز هستند.
علائم زخم عروقی پا
زخم‌های عروقی پا، زخم‌هایی باز و اغلب دردناک هستند که در پوست ایجاد شده و بیش از ۲ هفته طول می‌کشد تا بهبود یابند. این نوع زخم معمولا در سمت داخلی پا، درست بالای مچ پا ایجاد می‌شوند. اگر دچار زخم عروقی پا هستید، ممکن است علائم زیر را نیز داشته باشید:
- تورم مچ پا (ادم)
- تغییر رنگ و تیره شدن پوست در اطراف زخم
- سخت و ضمخت شدن پوست در اطراف زخم، که ممکن است باعث شود حس کنید پا سفت شده است
- احساس سنگینی در پاها
- وجود درد یا تورم در پاها
- قرمزی، پوسته پوسته شدن، فلس فلس شدن و خارش پوست پاها (واریس اگزما)
- وجود رگ‌های متورم و بزرگ روی پاها (رگ‌های واریسی)
- بوی بد و ناخوشایندی که از زخم ساطع می‌شود
در صورتی که فکرمی‌کنید دچار زخم عروقی پا شده‌اید، به پزشک خود مراجعه کنید. این نوع زخم بدون درمان تخصصی بهبود نخواهد یافت. تشخیص تا حدود زیادی بر اساس علائم و معاینه پای مبتلا به زخم صورت می‌گیرد، اگر چه ممکن است لازم باشد آزمایش‌های دیگری نیز انجام شود.
تشخیص زخم عروقی پا
بررسی سابقه پزشکی و معاینه بیمار
پزشک یا پرستار از بیمار درباره این که ایا علائم دیگری مرتبط با زخم عروقی پا دارد یا خیر سوال می‌کند، مانند:
- وجود تورم در مچ پا
- تغییر رنگ یا سخت و ضمخت شدن پوست
پزشکان سعی می‌کنند علت زخم پا را با پرسش درباره بیماری‌های زمینه‌ای یا جراحات قبلی بیمار تشخیص دهند، مانند:
- دیابت
- ترومبوز وریدی عمقی (DVT)
- سابقه آسیب یا جراحی در پای مبتلا به زخم عروقی
- سابقه ابتلا به زخم عروقی پا
پزشک همچنین پای بیمار را هم در حالت ایستاده و هم در حالت خوابیده بررسی می‌کند. رگ‌های واریسی در هنگام ایستادن واضح‌تر می‌شوند و مشاهده زخم عروقی پا در موقعیتی که بیمار دراز کشیده اسان‌تر است. پزشک همچنین نبض مچ پا را می‌گیرد تا بررسی کند ایا عملکرد رگ‌های پا درست هست یا نه.
آزمون داپلر
برای رد احتمال بیماری شریان محیطی (یک بیماری که شریان‌ها را درگیر می‌کند) به عنوان علت احتمالی دیگری برای علائم بیمار، پزشک یا پرستار آزمایشی که با عنوان آزمون داپلر شناخته می‌شود را انجام خواهد داد. این ازمایش شامل اندازه‌گیری فشار خون در مویرگ‌های مچ پا و مقایسه آن با فشار خون در بازوهاست. اگر کسی بیماری شریان محیطی داشته باشد، فشار خون در مچ پای او پایین‌تر از بازوهاست. انجام این ازمون بسیار مهم است ، زیرا درمان اصلی زخم‌های عروقی پا فشرده‌سازی با پنسمان یا جوراب‌های واریس، به منظور بهبود گردش خون وریدی در پاها است. اگر فشار خون در عروق مچ پا کم باشد، فشرده‌سازی پا ممکن است خطرناک باشد.
ارجاع به یک متخصص
در بعضی موارد، ممکن است پزشک یا پرستار تصمیم بگیرد که بیمار را به یک متخصص بیماری‌های عروق خونی (متخصص عروق) ارجاع دهد. به عنوان مثال، اگر پزشک یا پرستار از تشخیص خود مطمئن نباشند یا شک کنند که زخم ممکن است ناشی از بیماری‌های شریانی، دیابت یا آرتریت روماتوئید باشد، ممکن است بیمار را به یک متخصص عروق ارجاع دهند. متخصص عروق پس از پرسش درباره سابقه پزشکی بیمار و بررسی آن، ممکن است نیاز ببیند ازمایشات و تحقیقات بیشتری انجام دهد تا برای درمان بیمار برنامه‌ریزی نماید.
درمان زخم عروقی پا
با درمان مناسب، اکثر زخم‌های عروقی پا طی ۳ تا ۴ ماه بهبود می‌یابند.
تمیز کردن و پانسمان زخم
گام اول این است که هر گونه بافت مرده یا چیزهای باقی مانده در زخم را خارج کرده و زخم را به شکل مناسبی پانسمان نمایند. این کار بهترین شرایط را بهبود زخم ایجاد می‌کند. از یک باند ساده غیر چسبناک برای پوشاندن زخم استفاده می‌شود. معمولا یک بار در هفته لازم است پانسمان را عوض کنند. بسیاری از مردم تحت نظارت یک پرستار خودشان می‌توانند زخمشان را تمیز کرده و پانسمان راعوض کنند.
فشرده سازی
برای بهبود گردش خون وریدی در پاها و درمان تورم، پای بیمار را به کمک یک باند فشرده‌سازی قوی محکم می‌بندند. این باند‌ها طوری طراحی شده‌اند که پاها را فشرده کرده و جریان خون به سمت قلب را تقویت کنند. باندهای کشی و جوراب فشرده‌سازی ( جوراب واریس) مختلفی برای درمان زخم‌های عروقی پا وجود دارد که ممکن است ۲، ۳ یا ۴ لایه مختلف داشته باشند. بستن باند فشرده‌سازی نیاز به مهارت دارد و فقط باید توسط پرستاران یا افرادی که آموزش‌های پزشکی دیده‌اند انجام شود. بانداژ هر هفته یکبار، همزمان با تعویض پانسمان عوض می‌شود. در ابتدا، معمولا زمانی که روی یک زخم ناسالم بانداژ فشرده‌سازی انجام می‌شود، بیمار درد خواهد داشت. در این حالت بیمار می‌تواند از استامینوفن یا داروهای مسکن دیگری که توسط پزشک برای او تجویز شده استفاده کند. درد بعد از ان که زخم شروع به بهبود می‌کند کم خواهد شد، اما این زمان ممکن است ۱۰ تا ۱۲ روز طول بکشد. ضروری است که بیمار از باند فشرده‌سازی دقیقا طبق دستور پزشک استفاده کند. در صورت بروز هرگونه مشکل، معمولا بیماران بهتر است به جای آن که سعی کنند خودشان بانداژ را باز کنند، با پرستار خود تماس بگیرند. اگر بیمار احساس کند باند فشرده‌سازی کمی تنگ است و شب در هنگام خواب او را ناراحت می‌کند، بهتر است از رختخواب خارج شده و چند قدمی راه برود. این کار معمولا مفید است و به بیماران کمک می‌کند.
اما در صورتی که هر یک از موارد زیر پیش آمد، باید باند فشرده‌سازی را باز کنید:
- بروز درد شدید روی مچ پا
- بروز درد شدید روی سطح پا
- تورم یا ابی رنگ شدن انگشتان پا
درمان تورم در پاها و مچ پا
زخم عروقی پا اغلب با تورم پا و مچ پا (ادم)، که به دلیل احتباس مایعات در پا ایجاد می‌شود، همراه است. این مشکل را می‌توان به کمک فشرده‌سازی پا با بانداژ کنترل کرد. بهتر است هر زمان که می‌توانید، پای خود را در سطح بالاتری قرار دهید، طوری که ترجیحا پنجه پاها از سطح باسن بالاتر باشند. این کار نیز به رفع تورم کمک خواهد کرد. برای این کار می‌توانید یک چمدان، مبل راحتی یا چیزی شیبه به آن‌ها را زیر تشک خود قرار دهید تا زمانی که می‌خوابید پای شما بالاتر قرار بگیرد. همچنین باید تا جایی که می‌توانید فعالیت کنید و سعی کنید فعالیت‌های عادی خود را انجام دهید. ورزش‌های منظم، مانند پیاده‌روی روزانه، به کاهش تورم پا کمک می‌کند. اما باید از بی‌حرکت نشستن یا ایستادن در حالی که پاها رو به پایین قرار گرفته‌اند خودداری کنید. لازم است حداقل هر یک ساعت یکبار پای خود رابالا ببرید.
درمان خارش پوست
پوست پای برخی از افراد مبتلا به زخم عروقی پا ، پوسته پوسته شده و دچار خارش می‌شود. این مساله اغلب به دلیل واریس اگزما ایجاد می‌شود که می‌توان آن را با استفاده موضعی از یک مرطوب کننده (نرم کننده) و گاهی کرم کورتیکواستروئید ملایم یا پماد درمان کرد. در موارد نادر، ممکن است لازم باشد بیمار برای درمان به یک متخصص پوست مراجعه کند. همچنین خارش پوست گاهی می‌تواند به علت واکنش آلرژیک به پانسمان یا کرم‌هایی که روی زخم قرار داده می‌شود، ایجاد شود. در صورت بروز این اتفاق، ممکن است لازم باشد برای بیمار تست آلرژی انجام شود. در صورت ابتلا به خارش، بیمار نباید پای خود را بخاراند چرا که این کار به پوست آسیب رسانده و ممکن است منجر به زخم‌های بیشتر شود.
درمان زخم پای عفونی
گاهی اوقات زخم ترشحات زیادی تولید کرده و دردناک‌تر می‌شود. ممکن است در اطراف زخم قرمزی وجود داشته باشد. این علائم و احساس ناخوش بودن از جمله علائم عفونت هستند. اگر زخم عفونت کند، باید طبق معمول ان را تمیز و پانسمان کرد. همچنین بیمار باید اکثر اوقات پا را در سطح بلندتری قرار دهد. پزشک برای بیمار یک دوره ۷ روزه آنتی بیوتیک تجویز می‌کند. هدف از درمان با آنتی‌بیوتیک برطرف کردن عفونت است. اما آنتی‌بیوتیک زخم را درمان نمی‌کند و فقط باید در دوره‌های کوتاه برای درمان عفونت زخم‌ها استفاده شود.
مراقبت از خود در طول درمان
توصیه‌های زیر ممکن است کمک کنند زخم شما زودتر بهبود پیدا کند.
- سعی کنید با راه رفتن به طور مرتب فعال باقی بمانید. بی‌حرکت نشستن و ایستادن، بدون بالا بردن پاها می‌تواند باعث شود تورم و زخم‌های عروقی پا بدتر شود.
- در مواقع نشستن یا دراز کشیدن ، پای خود را در سطح بلندتری قرار دهید.
- به طور منظم پای خود را با حرکت دادن به بالا و پایین، و چرخش مچ پا ورزش دهید. این کار به بهبود گردش خون کمک می‌کند.
- در صورتی که اضافه وزن دارید، سعی کنید وزن خود را با یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم کاهش دهید.
- سیگار کشیدن را متوقف کنید . این کار ممکن است باعث شود زخم سریعتر بهبود یابد.
- مراقب باشید که صدمه‌ای به پای آسیب دیده‌تان وارد نشود و کفش راحت و مناسب و اندازه بپوشید.
پیشگیری از زخم عروقی پا
شما می‌توانید به چندین روش، از جمله پوشیدن جوراب واریس (جوراب مخصوص فشرده‌سازی)، کم کردن وزن و مراقبت از پوست خود، خطر ابتلا به زخم عروقی پا را کاهش دهید. بیشترین افرادی که در معرض خطر ابتلا به زخم پا قرار دارند، کسانی هستند که قبلا دچار زخم پا شده‌اند.
جوراب واریس
اگر قبلا دچار زخم عروقی پا شده‌اید یا در معرض خطر ابتلا به آن هستید، ممکن است پزشکتان توصیه کند از جوراب واریس استفاده کنید. این جوراب‌ها به طور خاص برای این طراحی شده‌اند که پاها را فشرده کرده، و باعث بهبود گردش خون شوند. تنگ ترین بخش این جوراب‌ها معمولا در قسمت مچ پا است و وقتی به سمت بالا می‌روند از تنگی آن‌ها کاسته می‌شود. استفاده از این جوراب‌ها به حرکت خون به سمت قلب کمک می‌کند. بیشترین اثربخشی این جوراب‌ها در صورتی است که، صبح پس از بیدار شدن پوشیده شده و فقط شب قبل از خواب از پا در بیایند. جوراب‌های واریس در انواع اندازه‌ها، رنگ‌ها، مدل‌ها و با قدرت فشرده‌سازی مختلف موجود می‌باشند. یک پزشک یا پرستار می‌تواند به بیمار کمک کند که جوراب واریس مناسب خود را پیدا کرده و شرایط خود را مدیریت نماید.
کم کردن وزن
اگر چاق هستید یا اضافه وزن دارید، کم کردن وزن می‌تواند به درمان و جلوگیری از ابتلا به زخم عروقی پا کمک کند. وزن بالا منجر به بالا رفتن فشار در رگ‌های پا می‌شود که می‌تواند به پوست آسیب برساند. بروز زخم‌های عروقی در بین افرادی که اضافه وزن دارند بسیار رایج است. توصیه می‌شود برای کمک به کاهش وزن، به طور منظم ورزش کرده و از یک رژیم غذایی سالم و متعادل پیروی کنید. همچنین باید از نشستن یا ایستادن‌های طولانی مدت اجتناب کنید. بالا قرار دادن پاها نیز هر زمان که امکان‌پذیر باشد می‌تواند مفید باشد.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای
درمان واریس شدید ممکن است به جلوگیری از تورم یا زخم پا کمک کند. این درمان ممکن است شامل جراحی‌ای باشد که طی آن یک لوله نازک و انعطاف پذیر به نام یک کاتتر به داخل رگ‌های آسیب دیده وارد شده و با استفاده از امواج رادیویی با فرکانس بالا و یا لیزر آن‌ها را مسدود می‌کند، و یا ممکن است برای ترمیم آسیب‌دیدگی رگ‌های پا و یا خارج کردن کل رگ‌های آسیب دیده به جراحی نیاز داشته باشید.
