واریس (Varicose) عارضه‌ای است که سیاهرگ‌ها در اثر ابتلا به آن گشاد و پیچ خورده می‌شوند. واریس عارضه‌ی شایعی است که ۲۵ درصد بزرگسالان به آن مبتلا هستند و در میان زنان ۲۰ ـ ۵۰ ساله درصد شیوع بالایی دارد.
از سوی دیگر چاقی در حال تبدیل شدن به یک اپیدمی فراگیر است. به جرات می‌توان گفت که چاقی امروزه یک مشکل اجتماعی در ابعاد وسیع است. در حالی که همه می‌دانند بیماری قلبی، دیابت و مشکلات مفصلی پی‌آمدهای مستقیم چاقی هستند، کمتر کسی از این موضوع اطلاع دارد که واریس و نارسایی‌های عروقی مزمن نیز ارتباط تنگاتنگی با افزایش فشار داخل شکمی ناشی از چاقی دارند.
واریس عمدتاً رگ‌های سطحی پاها را درگیر می‌کند. سیاهرگ‌ها دریچه‌های یک‌طرفه‌ای دارند که جریان خون را در یک جهت حفظ می‌کند. وقتی این دریچه‌ها آسیب می‌بیند، جریان خون رو به عقب برمی‌گردد و در نتیجه فرد مبتلا به واریس می‌شود.
انواع واریس
رگ‌های واریسی
رگ‌های واریسی به رگ‌های بزرگ شده و پیچ خورده گفته می‌شود. احتمال ایجاد شدن رگ‌های واریسی در هر نقطه‌ای از بدن وجود دارد، اما واریس بیشتر پاها را درگیر می‌کند. واریس عارضه‌ی جدی و خطرناکی به شمار نمی‌آید، اما ناراحت کننده است و می‌تواند به مشکلات جدی‌تری بیانجامد. به علاوه رگ‌های واریسی به دلیل ظاهر ناخوشایندشان موجب معذب شدن و خجالت کشیدن بیماران می‌شوند.
رگ‌های عنکبوتی
رگ‌های عنکبوتی نوع خفیف‌تری از واریس است؛ رگ‌های عنکبوتی کوچکتر از رگ‌های واریسی هستند و غالباً ظاهری شبیه به پرتوهای خورشید یا “تار عنکبوت” دارند. رگ‌های عنکبوتی قرمز یا آبی رنگ‌اند و عموماً روی صورت و پاها، دقیقاً زیر پوست ایجاد می‌شوند.
علل ابتلا به واریس
واریس پی‌آمد بالا رفتن فشار خون در رگ‌ها است. واریس در رگ‌های نزدیک سطح پوست (رگ‌های سطحی) ایجاد می‌شود.
خون از طریق دریچه‌های یک‌طرفه‌ی موجود در سیاهرگ‌ها به سمت قلب حرکت می‌کند. چنانچه این دریچه‌ها آسیب ببیند یا ضعیف شود، خون در سیاهرگ‌ها جمع می‌شود و در نتیجه سیاهرگ بزرگ و گشاد می‌شود. نشستن یا ایستادن طولانی مدت می‌تواند باعث جمع شدن خون در سیاهرگ‌های پا و افزایش فشار درون وریدی شود. سیاهرگ‌ها در نتیجه‌ی تحمل فشار بیشتر، کشیده می‌شود و به این ترتیب دیواره‌های سیاهرگ‌ها ضعیف می‌شود و دریچه‌ها آسیب می‌بیند.
ارتباط بین واریس و چاقی
عامل‌های مختلفی موجب ابتلا به واریس می‌شود که چاقی ( علت بروز واریس با افزایش وزن) یکی از مهم‌ترین آنها است. اضافه وزن فشار مضاعفی را به سیاهرگ‌ها تحمیل می‌کند. سیاهرگ‌های بزرگتر پا به مرور زمان و در نتیجه‌ی جمع شدن خون گشادتر می‌شوند. انباشته شدن خون در رگ‌ها پی‌آمد از کار افتادن دریچه‌های وریدی است که چاقی نیز آن را تشدید می‌کند؛ اضافه وزن فشار وریدی را افزایش می‌دهد و از جریان یافتن خون به سمت بالا و به طرف قلب جلوگیری می‌کند. در نتیجه خون در سیاهرگ‌های پا گیر می‌افتد و جمع می‌شود. سیاهرگ‌های واریسی برجسته و بزرگ شده موجب احساس سنگینی، خارش، درد و ورم پاها می‌شوند. برخی بیماران بی‌قراری و گرفتگی عضلات پا را تجربه می‌کنند. هرچند اضافه وزن بالا برای ابتلا به واریس کافی است، عامل‌های دیگری نیز در ابتلا به واریس نقش دارند.
علائم واریس
واریس و ورم در بیماران چاق، به دلیل وجود چربی اضافه چندان آشکار نیست. سنگینی و گرفتگی عضلات پا در بیماران چاق غالباً به وزن بالا و مشکلات مفصلی ارتباط داده می‌شود. بنابراین بیماران چاق دیر برای درمان واریس اقدام می‌کنند. علائم زیر شایع‌ترین علائم واریس است. هرچند علائم ممکن است در تمام بیماران یکسان نباشد. علائم واریس عبارت است از:
- تغییر رنگ پوست
- زخم شدن پاها
- راش پوستی
- احساس سنگینی، سوزش و یا درد در پاها
- برجسته و زشت شدن سیاهرگ‌ها
- ورم کردن، سنگینی و گرفتگی عضلات پای درگیر به خصوص بعد از ایستادن طولانی مدت
واریس شدید در نهایت منجر به ورم جزئی و مزمنی می‌شود که به مشکلات بافتی و پوستی جدی‌تری مانند ضایعات پوستی و زخم‌های غیرقابل التیام دامن می‌زند. علائم واریس گاهی شبیه به علائم دیگر مشکلات یا عارضه‌ها است، بنابراین لازم است برای تشخیص صحیح به پزشک مراجعه کنید.
عامل‌های خطر واریس
واریس در بعضی خانواده‌ها شایع‌تر است، به عبارتی وراثت یکی از عامل‌های خطر واریس است. افزایش فشار درون وریدی نیز منجر به واریس می‌شود. عامل‌های زیر فشار درون وریدی را افزایش می‌دهد:
- چاقی یا اضافه وزن
- بالا رفتن سن
- مونث بودن
- فعالیت نداشتن
- آسیب دیدن پا
- بارداری
- استعمال دخانیات
- مصرف قرص‌های ضدبارداری یا داروهای جایگزین هورمون
ترومبوز وریدهای عمقی (DVT) عارضه‌ای جدی است که با لخته شدن خون در وریدهای عمقی همراه است. این عارضه معمولاً همراه با واریس رخ نمی‌دهد، چون واریس عموماً رگ‌های نزدیک به سطح پوست را درگیر می‌کند. بااین حال در صورت ابتلا به واریس شدید، اندکی احتمال لخته شدن خون در وریدهای عمقی وجود دارد. لخته‌های خون نیاز به درمان فوری دارد. از علائم لخته شدن خون می‌توان به درد، ورم و قرمزی پاها اشاره کرد. خون ممکن است در بازوها یا دیگر بخش‌های بدن لخته شود. چنانچه با علائم لخته شدن خون مواجه شدید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
عوارض واریس
واریس معمولاً جدی نیست، اما با عوارضی از قبیل موارد زیر همراه است:
- التهاب یا ورم کردن سیاهرگ‌ها (فلبیت)
- لخته شدن خون
- اگزما یا خارش پاها
- هیپرپیگمانتاسیون (تغییررنگ پوست)
- زخم شدن پوست
- خونریزی
تشخیص واریس
واریس به سادگی از طریق انجام سونوگرافی دوپلکس تشخیص داده می‌شود. اندازه‌ی استاندارد سیاهرگ‌های سطحی سالم پا معمولاً یک تا دو سانتی‌متر است. چون سونوگرافی پاهای بسیار بزرگ به دلیل عمیق‌تر بودن سیاهرگ‌ها و پوشیده شدن آنها با لایه‌های چربی، بسیار دشوارتر است، دقت سونوگرافی افراد چاق کمتر خواهد بود.
اگر رگ‌های واریسی کوچک باشد و چندان باعث ناراحتی بیمار نشود، جوراب کشی فشرده کننده‌ی واریس تجویز می‌شود. جوراب واریس جریان خون از پا به سمت قلب را، با تحت فشار قرار دادن رگ‌های واریسی بهتر می‌کند و در نتیجه از جمع شدن خون و بروز علائم گفته شده جلوگیری می‌کند. بیماران باید جوراب واریس را حین انجام دادن فعالیت‌های روزمره بپوشند. تهیه‌ی جوراب واریس در اندازه‌ی مناسب گاهی برای بیماران چاق به معضل مهمی تبدیل می‌شود.
علاوه بر بررسی کامل پرونده‌ی پزشکی بیمار و معاینه‌ی بالینی، سونوگرافی دوپلکس نیز برای تشخیص واریس انجام می‌شود. سونوگرافی دوپلکس نوعی سونوگرافی عروقی است که برای کنترل جریان خون و ساختار وریدهای پا انجام می‌شود. دوپلکس به این معنا است که در این فرایند تشخیصی از دو نوع سونوگرافی استفاده می‌شود.
تاثیرات کاهش وزن بر واریس
شکی نیست که چاقی و واریس با هم ارتباط دارند، اما آیا کاهش وزن می‌تواند به بهبود واریس کمک کند؟ کاهش وزن از بدتر شدن ظاهر رگ‌های واریسی جلوگیری می‌کند، اما نمی‌تواند رگ‌ها را به حالت اولیه برگرداند. در واقع رگ‌های واریسی زیر لایه‌های چربی بعد از کاهش وزن بیشتر جلب توجه می‌کنند. روش‌های موثری برای درمان واریس وجود دارد، اما بسیار مهم است که بیمار وزن کم کند و وزن خود را در حد مناسب نگه دارد تا بیماری عروقی عود نکند و به دیگر عارضه‌های مرگبار ناشی از چاقی مبتلا نشود.
آیا کاهش وزن کمکی به بهبود واریس می‌کند؟
متخصص قلب، جراح ارتوپد، متخصص ریه و بسیاری از متخصصین دیگر می‌دانند که اضافه وزن قلب، عضلات، استخوان‌ها و ریه‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد. به علاوه چاقی خطر ابتلا به دیابت، ناباروری، بیماری‌های التهابی مفصلی و افسردگی را افزایش می‌دهد.
بااین حال اضافه وزن به مشکل دیگری نیز دامن می‌زند که ممکن است بسیاری از آن آگاهی نداشته باشند، این مشکل، بیماری عروقی است. بیماری عروقی به تشکیل شدن رگ‌های عنکبوتی زشت و دردناک، رگ‌های واریسی، زخم‌های وریدی و عارضه‌ی مرگبار لخته شدن خون می‌انجامد. اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید و به بیماری واریس مبتلا هستید، در خانواده‌تان سابقه‌ی ابتلا به واریس و یا لخته شدن خون وجود دارد، باید بدانید که در گروه پرخطر قرار دارید.
درمان‌های دیگر واریس
پزشک معالج درمان مناسب واریس را با توجه به عامل‌های زیر پیشنهاد می‌دهد:
- سن، وضعیت سلامت عمومی و سابقه‌ی پزشکی بیمار
- گستردگی و شدت عارضه
- نشانه‌ها و علائم موجود
- میزان تحمل درمان‌ها، عمل‌ها و داروهای خاص
- انتظارات از دوره‌ی عارضه
- نظر یا ترجیح بیمار
اگر علائمی وجود نداشته باشد، درمان ضرورتی ندارد. هرچند ممکن است واریس بدون بهره‌گیری از درمان مناسب تشدید شود. در این بخش به معرفی روش‌های درمان واریس می‌پردازیم.
بالا گذاشتن پاها
پزشک از بیمار می‌خواهد که سه یا چهار بار در روز به مدت ۱۵ دقیقه، پاها را بالاتر از سطح قلب بگذارد. اگر مجبورید که مدت طولانی بنشینید یا بایستید، هر از گاه پاها را خم کنید تا خون در پاها جریان پیدا کند. اگر به واریس خفیف تا متوسط مبتلا هستید، بالا گذاشتن پاها ورم را کاهش می‌دهد و به تسکین علائم دیگر کمک می‌کند.
جوراب فشرده کننده واریس
جوراب کشی و فشرده کننده واریس سیاهرگ‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد و از جمع شدن خون در پاها جلوگیری می‌کند. جوراب واریس چنانچه هر روز پوشیده شود، درمان موثری خواهد بود.
اسکلروتراپی
اسکلروتراپی متداول‌ترین درمان رگ‌های واریسی و عنکبوتی است. محلول شیمیایی آب نمک (سالین) در سیاهرگ‌های واریسی تزریق می‌شود. در نتیجه رگ‌ها دیگر حامل خون نخواهند بود، رگ واریسی از بین می‌رود و رگ‌های دیگر وظیفه‌ی آن را به عهده می‌گیرند.
میکروفلبکتومی
جراح ابزار خاصی را از راه برش‌های کوچک وارد بدن می‌کند و رگ‌های واریسی را خارج می‌کند. میکروفلبکتومی را می‌توان به تنهایی یا در کنار استریپینگ (خارج کردن رگ) انجام داد.
چنانچه پوشیدن جوراب کمکی به بهبود علائم نکرده باشد و علائم بیمار را آزار بدهد، درمان جراحی ضرورت می‌یابد.
لیگاسیون و استریپینگ
لیگاسیون و استریپینیگ (بستن و خارج کردن رنگ)، روش قدیمی جراحی باز برای درمان واریس به شمار می‌آید. البته این روش چندان مطلوب نیست، چون برشی روی چین کشاله‌ی ران ایجاد می‌شود و خطر عفونت برش در بیماران چاق بالا است.
این عمل، علاوه بر خطرهای معمول جراحی به بیهوشی عمومی نیاز دارد. خطرات بیهوشی عمومی در بیماران چاق نسبت به بیماران با وزن نرمال بسیار بیشتر است.
تکنیک‌های با حداقل تهاجم
انجام تکنیک‌های کم‌تهاجمی مانند لیزرتراپی درون عروقی و ابلیشن رادیوفرکوئنسی بر روی بیماران چاق دشوارتر است. سیاهرگ‌های بیماران چاق از سطح پوست دورتر، و در نتیجه دسترسی به آنها دشوارتر است. بیماران چاق نیاز به مقدار زیادی داروی بی‌حسی موضعی دارند یا بالاجبار باید کاملاً بیهوش شوند. جراج فیبر بسیار ظریفی را از راه کاتتر وارد سیاهرگ واریسی می‌کند و دیواره‌ی رگ واریسی را با انرژی لیزر یا رادیوفرکوئنسی گرم و تخریب می‌کند.
رعایت سبک زندگی سالم‌تر برای پیشگیری از واریس
روش‌های متعددی برای داشتن زندگی سالم‌تر و بهره‌مندی از نتایج مثبت آن وجود دارد. رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم مولفه‌های مهمی برای نگه داشتن وزن در حد مناسب هستند. دستگاه‌های دوچرخه ثابت و اسکی فضایی انتخاب‌های فوق‌العاده‌ای هستند، اما اگر نگران آسیب دیدن مفصل‌ها هستید، ورزش ایروبیک آبی انتخاب بهتری خواهد بود.
اگر شغل‌تان ایجاب می‌کند که برای مدتی طولانی بنشینید یا بایستید، برای پیشگیری از واریس از جوراب واریس استفاده کنید، این جوراب جریان خون را با وارد کردن فشار درجه‌بندی شده به وریدهای سطحی بهبود می‌بخشد. پاها را چند بار در طول روز بالا بیاورید تا جریان خون در پاها بهتر شود. عضلات ساق پا را نیز با انجام دادن تمرین‌های کششی در طول روز تقویت کنید.
با رعایت توصیه‌های زیر از ابتلا به واریس پیشگیری کنید:
- نگه داشتن وزن در حد مناسب
- ورزش منظم
- بالا گذاشتن پاها هنگام نشستن
- روی هم نیانداختن پاها هنگام نشستن
- نپوشیدن لباس تنگ
