امروزه تکنیک‌های جراحی حداقل تهاجمی به طور موثر برای درمان واریس وجود دارد. اگر اخیرا تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اید، احتمالا سوالاتی در مورد زمان بهبودی، فعالیت‌های مناسب و … دارید. اگرچه بهتر است در این باره با پزشک متخصص خود صحبت کنید اما در این نوشتار برخی از سوالات رایج بعد از جراحی واریس ارائه شده است.
رگ‌های واریس چگونه به وجود می‌آیند؟
وظیفه وریدها بازگرداندن خون به قلب است. خون از وریدهای سطحی (که در زیر پوست قرار دارند) و از راه وریدهای پرفوراتور به وریدهای عمیق موجود در عضلات پا می‌رود. از آنجا که وریدهای پا بر خلاف جاذبه زمین حرکت می‌کنند، درون خود دریچه‌های یک طرفه‌ای دارند که از بازگشت جریان خون جلوگیری می‌کنند. همچنین عضلات پا به برقراری جریان خون در جهت صحیح کمک کرده و زمانی که عضلات استفاده می‌شوند، مانند هنگام پیاده‌روی، عضلات مانند یک پمپ عمل کرده و خون را از طریق وریدها به بالا و به سمت قلب می‌فرستند. اگر دیواره‌ی وریدها ضعیف شده و حالت الاستیک خود را از دست دهند، دریچه‌ها دیگر به درستی وظایف خود را انجام نخواهند داد. این بدان معنی است که خون به سمت عقب برگشته، در وریدها جمع شده و باعث تورم و ایجاد واریس می‌شود. وریدهای واریسی معمولا در رگ‌های سطحی پا ایجاد می‌شوند (وریدهای زیر سطح پوست).
علت ایجاد رگ‌های واریسی چیست؟
Normal vein وریدهای طبیعی
Varicose veins وریدهای واریسی
Incompetent Valves دریچه‌هایی که به درستی عمل نمی‌کنند
علت دقیق ایجاد واریس شناخته شده نیست. با این حال، به نظر می‌رسد واریس به ژنتیک مربوط باشد، به این معنی که اگر یکی از والدین شما واریس داشته باشد، احتمال ابتلای شما نیز به واریس افزایش خواهد یافت. همچنین تصور می‌شود هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) نیز در بزرگی و افزایش قطر وریدها نقش داشته باشند. در برخی افراد، ابتلا به ترومبوز وریدی عمقی (DVT) در گذشته نیز در ایجاد رگ‌های واریس تاثیر دارد. اگر در یکی از وریدهای عمقی پا لخته خونی وجود داشته باشد، حتما دریچه‌های آن ورید آسیب دیده‌اند. این آسیب باعث افزایش فشار به وریدهای عمقی و در نتیجه افزایش قطر ورید و ایجاد رگ‌های واریسی خواهد شد.
عوامل خطر
عواملی که باعث افزایش احتمال ایجاد رگ‌های واریس می‌شوند عبارتند از:
- افزایش سن
- بارداری
- سابقه خانوادگی ابتلا به واریس
- اضافه وزن
- جنسیت مونث
- ایستادن یا نشستن برای مدت طولانی
- اگر شغلی دارید که باید مدت زیادی بایستید، احتمال ایجاد رگ‌های واریس در شما افزایش می‌یابد. وارد شدن آسیب به پاها در گذشته نیز احتمال ابتلا به واریس را افزایش می‌دهد.
علائم واریس چیست؟
رگ‌های واریسی از نظر زیبایی نیز باعث نگرانی برخی از افراد می‌شوند زیرا به صورت رگ‌های آبی یا بنفش در زیر پوست به نظر رسیده یا به شکل رگ‌هایی متورم و پیچ خورده و طناب مانند روی پا هستند. رگ‌های واریسی در ابتدا بدون درد هستند اما با گذشت زمان علائم و نشانه‌هایی ظاهر می‌شوند که عبارتند از:
- درد یا سنگینی پاها، مخصوصا هنگام ایستادن یا راه رفتن
- گرفتگی پاها، که معمولا در شب اتفاق می‌افتد
- خستگی پاها
- تورم ملایم پاها، مچ‌ها و از مچ تا انگشتان
- بی رنگی پوست اطراف رگ‌های واریسی
- وجود اگزمای همراه با خارش (واریس اگزما)
- سوختگی پوست روی رگ‌ها
- بی قراری پاها
اکثر افراد مبتلا به رگ‌های واریس متوجه خواهند شد که علائم واریس در صبح‌ها بهتر است. همچنین علائم هنگام راه رفتن یا استفاده از پاها تشدید می‌شوند. رگ‌های عنکبوتی (وریدهای کوچک قرمز و آبی که شبیه تارهای عنکبوت هستند) نیز نوع خفیف‌تری از رگ‌های واریس هستند.
تشخیص و آزمایش‌ها
معمولا پزشکان با معاینه‌ی رگ‌های پا، رگ‌های واریسی را تشخیص می‌دهند. همچنین پزشک پوست پا و پای فرد در حالت ایستاده را نیز مشاهده می‌کند. پزشک از بیمار می‌خواهد از قسمت‌های واریسی عکس بگیرد تا بتواند پیشرفت بیماری، یا میزان بهبودی پس از درمان را پیگیری کند. ممکن است پزشک انجام یک اولتراسوند برای مشاهده‌ی وریدهای پا، بررسی وجود یا عدم وجود لخته‌های خون و بررسی عملکرد صحیح دریچه‌های داخل رگ‌ها، تجویز کند.
چرا جراحی رگ‌های واریس انجام می‌شود؟
اگر بیمار شرایط زیر را داشته باشد، پزشک برداشت رگ‌های واریس را به او توصیه می‌کند:
- درد مداوم، گزگز و حساسیت پاها
- زخم و جراحت روی پاها
- لخته‌های خون
- خونریزی از رگ‌ها
بستن رگ‌های واریس در مواردی که فرد نگران زیبایی ظاهری پاها است نیز انجام می‌شود. با پزشک مشورت کنید تا ببینید بستن رگ‌های واریس برای شما مناسب است یا خیر.
چگونه برای جراحی رگ‌های واریس آماده شوم؟
پزشک قبل از انجام جراحی، یک معاینه جسمی انجام می‌دهد. این معاینه به پزشک در تشخیص و تعیین محل دریچه‌هایی که به طور صحیح کار نمی‌کنند کمک می‌کند. ممکن است پزشک از یک دستگاه اولتراسوند دستی برای مشاهده‌ی بهتر رگ‌ها و دریچه‌ها استفاده کند. همچنین ممکن است اسکن داپلکس برای بیمار تجویز کند. اسکن داپلکس تصاویری واضح از رگ‌های واریسی و میزان جریان خون تهیه می‌کند. همچنین این آزمایش می‌تواند لخته‌ها، یا ترمبوزهای موجود در رگ‌ها را نیز نشان دهد. به وسیله این آزمایش پزشک می‌تواند رگ‌های واریسی را با جزییات بیشتری مشاهده کند. قبل از انجام جراحی، باید پزشک را از داروهای تجویزی یا بدون نسخه‌‌ی مصرفی آگاه کنید. ممکن است پزشک از شما بخواهد به طور موقت مصرف برخی از داروها را قطع کنید زیرا مصرف برخی داروها همزمان با جراحی واریس باعث خونریزی شدید می‌شود. همچنین باید از یکی از اعضای خانواده یا یک دوست بخواهید پس از جراحی شما را به منزل ببرد. بستن رگ‌های واریس معمولا با بی هوشی عمومی انجام می‌شود و همین باعث خواب آلودگی شده و فرد به مدت چند ساعت نمی‌تواند رانندگی کند.
انواع روش‌های درمان واریس
- اسکلروتراپی: در اسکلوتراپی، پزشک ماده ای را درون رگ‌های واریسی کوچک و متوسط تزریق می‌کند تا رگ‌ها سوخته و بسته شوند. پس از چند هفته، رگ‌های واریسی درمان شده از بین رفته و ناپدید می‌شوند. هرچند ممکن است برخی از رگ‌ها به چند بار تزریق نیاز داشته باشند، اما اسکلوتراپی اگر به درستی انجام شود، مفید و موثر خواهد بود. اسکلوتراپی نیاز به بی حسی نداشته و می‌تواند در مطب پزشک انجام شود.
- اسکلوتراپی رگ‌های بزرگ با فوم: تزریق یک محلول (فوم) به رگ‌های واریسی نیز یکی از روش‌های درمان برای بستن رگ است. این یک روش درمانی جدید است.
- درمان با لیزر: پزشکان از لیزر درمانی که یک تکنولوژی جدید است برای بستن رگ‌های واریس کوچک و رگ‌های عنکبوتی استفاده می‌کنند. در جراحی با لیزر، نور قوی لیزر به رگ‌ها فرستاده می‌شود. این نور باعث فروپاشی تدریجی و ناپدیدی رگ‌ها می‌گردد. در این روش از هیچ سوزن یا برشی استفاده نمی‌شود.
- درمان با کمک کاتتر و با استفاده از رادیوفرکانسی یا لیزر: در یکی از این روش‌های درمان، پزشک یک لوله باریک (کاتتر) را وارد یکی از رگ‌های بزرگ کرده و سر کاتتر را با استفاده از رادیوفرکانسی یا انرژی لیزر گرم می‌کند. زمانی که کاتتر به سمت بیرون کشیده می‌شود، گرما باعث تخریب، فروپاشی و بسته شدن رگ می‌شود. این فرآیند برای رگ‌های واریسی بزرگ مناسب‌تر است.
- بستن بالای رگ و باز کردن رگ اصلی: در این روش، رگ را از محلی عقب‌تر از محل اتصال به رگ عمیق بسته و آن را از طریق یک برش کوچک برمی‌دارند. این کار در اکثر بیماران به صورت سرپایی انجام می‌شود. برداشت رگ تاثیر منفی روی جریان خون پا ندارد زیرا رگ‌های عمیق‌تر موجود در پا مسئول رساندن خون بیشتر به پاها هستند.
- امبولاتوری فلبکتومی (فلبکتومی واریس): پزشک سوراخ‌های کوچکی روی پوست ایجاد کرده و رگ‌های واریسی کوچک را خارج می‌کند. در این روش سرپایی، تنها قسمتی از پا که سوراخ می‌شود، بی حس می‌گردد. معمولا جای زخم‌ها در این روش بسیار کوچک است.
- رگ برداری به روش اندوسکوپی: در واریس‌های پیشرفته که پاها زخم شده و دیگر روش‌های درمانی موثر نیستند، از این روش استفاده می‌شود. جراح یک دوربین ویدئویی کوچک را وارد پا می‌کند تا رگ‌های واریسی را مشاهده کرده، آنها را بسته و سپس از طریق برش‌های کوچک آنها را خارج کند. این روش به صورت سرپایی انجام می‌شود.
دوره نقاهت چه مدت طول می‌کشد؟
دوره نقاهت به نوع جراحی انجام شده بستگی دارد. دو نوع از رایج‌ترین جراحی‌ها برای درمان واریس- یعنی لیزر درمانی درون وریدی و امبولاتوری فلبکتومی- روش‌هایی سرپایی و نسبتا ساده بوده و هرکدام بین ۴۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشند. در این موارد، بیماران همان روز به منزل برمی‌گردند. در جراحی‌های پیچیده‌تر بیمار باید در بیمارستان بستری شده و یکی از اعضای خانواده یا یک دوست او را با ماشین به منزل برده و حداقل ۲۴ ساعت پس از جراحی در کنار او بماند. در اکثر بیماران، بهبودی کامل حدود یک تا دو هفته طول می‌کشد. اما اگر هر دو پا هم زمان جراحی شده باشند، این مدت افزایش خواهد یافت. پزشک توصیه می‌کند پس از عمل سرپایی و بازگشت به منزل، بیمار ادامه روز که اثر داروی بی هوشی از بین می رود، را استراحت کند. ممکن است کمی سوزش و خارش در پا احساس کنید اما درد شدید نخواهید داشت. اگر درد شدید و آزار دهنده شد، یک مسکن مانند ایبوپروفن بخورید.
چگونه از قسمت‌های درمان شده مراقبت کنم؟
پس از جراحی، پانسمان ۲۴ تا ۴۸ ساعت روی محل مانده و ممکن است خونریزی خفیفی نیز داشته باشید. می‌توانید دوش بگیرید (به شرطی که آب خیلی داغ نباشد)، اما تا زمانی که زخم‌ها کاملا بهبود نیافته‌اند، به حمام یا استخر عمومی نروید. پس از عمل، حداقل به مدت سه روز جوراب واریس پوشیده و تنها در هنگام خواب و حمام آنها را در آورید. جوراب‌های واریس به بهبود جریان خون کمک کرده و هر چه بیشتر آنها را بپوشید، احساس بهتری خواهید داشت. در دوره بهبودی، از ایستادن یا نشستن برای مدت طولانی اجتناب کنید. اگر متوجه شدید که با وجود بانداژ نیز خونریزی همچنان ادامه دارد، پا را بالا گرفته و روی زخم را فشار دهید. اگر این کار خونریزی را قطع نکرد، یا اگر خونریزی به مدت دو روز ادامه داشت، فورا با پزشک تماس بگیرید.
آیا می‌توانم ورزش کنم؟
توصیه می‌شود بیمار حداقل دو هفته پس از جراحی از انجام حرکات ورزشی سخت و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کند اما این به معنی غیر فعال بودن نیست. یک پیاده روی منظم باعث افزایش جریان خون کلی بدن شده و از ایجاد لخته جلوگیری می‌کند. نیاز نیست مسافت زیادی را طی کنید- سه مرتبه در روز و هر بار چند صد متر پیاده روی نتیجه مطلوب را خواهد داشت. به تدریج با کاهش سفتی و خشکی پا، سرعت قدم زدن نیز افزایش می‌یابد. همچنین بیمار مایل است بداند که چه موقع می‌تواند رانندگی کند. از آنجا که به دلیل استفاده از ماده بی حسی و احساس ناراحتی پس از جراحی، عکس العمل فرد کند می‌شود، بهتر است این بیماران حداقل ۴۸ ساعت پس از جراحی از رانندگی خودداری کنند.
پس از جراحی چه مراقبت‌هایی نیاز است؟
اگر با لیزر یا رادیوفرکانسی درمان شده‌اید، ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از جراحی یک قرار ملاقات برای انجام اولتراسوند با متخصص عروق بگذارید تا پزشک تعیین کند که آیا رگ به خوبی بسته شده است یا خیر. گاهی پس از جراحی فرد به فلبیتیس، یعنی تورم و برآمدگی پا، دچار می‌شود. این حالت معمولا پس از یک ماه برطرف می‌شود. از هر ۱۵ نفر، در یک نفر حدود ۱۰ سال پس از جراحی، واریس بازمی‌گردد. برای جلوگیری از بازگشت رگ‌های واریس، بیمار باید وزن سالم داشته، ورزش کرده، و از جوراب واریس استفاده کند. ممکن است پس از جراحی، ترومبوز وریدی عمقی نیز ایجاد شود. ترومبوز وریدی عمقی منجر به ایجاد لخته شده و زندگی فرد را به خطر می‌اندازد. اگر تورم یا درد پا بسیار شدید بود، فورا با پزشک خود تماس بگیرید. او در صورت نیاز دیگر روش‌های درمان را به شما خواهد گفت.
