واریس نتیجه نارسایی دریچه‌های وریدی است. سیاهرگ‌ها دریچه‌های یکطرفه‌ای دارند که مانع از به عقب برگشتن خون به سمت قلب می‌شود. اگر دریچه‌ای از کار بیفتد یا خون از آن نشت کند، خون در ناحیه اطراف رگ جمع می‌شود و رگ بزرگ می‌شود. واریس نیز مانند بیماری‌های دیگر علائم متعددی را به دنبال دارد. در حالی که برخی بیماران دچار علائم نمی‌شوند، عده‌ای پاهایشان به شدت درد می‌گیرد و سنگین می‌شود. گرفتگی، نبض زدن و خارش پاها نیز از عوارض واریس است. این علائم شباهت بسیاری به سندرم پاهای بیقرار (RLS) دارد. در واقع واریس یکی از علل سندروم پاهای بیقرار ثانویه است.
واریس علت سندرم پاهای بیقرار ثانویه
اکثر موارد سندرم پاهای بیقرار از نوع اولیه هستند، یعنی این که هیچ علت مشخصی برای ابتلا به آنها وجود ندارد. اما این نشانگان گاهی پی‌آمد ابتلا به عارضه‌ای دیگر است، در این حالت با سندرم پاهای بیقرار ثانویه مواجه هستیم. سندرم پاهای بیقرار ثانویه علل مختلفی دارد که واریس یکی از آنها است. البته عارضه‌های زیر نیز از علل سندرم پاهای بیقرار ثانویه به شمار می‌آید:
- کمبود آهن
- نارسایی کلیه
- مصرف داروهایی مانند داروهای ضدروان‌پریشی، داروهای ضدافسردگی حاوی سروتونین، آنتی هیستامین‌ها و داروهای درمان حالت تهوع
- نوروپاتی محیطی
- بارداری
- استرس، کم‌خوابی و دیگر عامل‌های محیطی
چرا واریس باعث سندروم پاهای بی قرار می شود؟
سندروم پاهای بیقرار معمولاً نوعی اختلال سیستم عصبی در نظر گرفته می‌شود که در اثر آن فرد بدون هیچ دلیلی یا به دلیل احساسی خیالی حس می‌کند که باید پاهایش را تکان دهد. به عبارت دیگر هیچ دلیل جسمی وجود ندارد که فرد را مجبور به تکان دادن مداوم پاهایش کند. چنانچه واریس علت سندروم پاهای بیقرار باشد، این واریس است که منشأ ناراحتی است. واریس به دلیل تجمع مایع و مواد سمی باعث دردناک شدن پاها، به ویژه در ساعات پایانی روز یا در طول شب می‌شود. این احساس درد غالباً بیمار را مجبور می‌کند که پاهایش را دائماً حرکت دهد تا شاید دردش قدری تسکین پیدا کند. این حرکت مداوم خواب را مختل می‌کند و بیمار را خسته، زودرنج و در مجموع ناراحت و بدحال به جا می‌گذارد.
نشانه های سندروم پای بی قرار
علامت اصلی سندروم پاهای بیقرار احساس نیاز غیرقابل کنترل به تکان دادن پاها است. از دیگر علائم شایع این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شروع احساس نیاز به تکان دادن پاها بعد از مدتی استراحت کردن: این احساس معمولاً بعد از مدت طولانی دراز کشیدن یا نشستن در ماشین، هواپیما یا سینما شروع می‌شود.
- برطرف شدن حس بعد از حرکت دادن پاها: احساس سندروم پاهای بیقرار بعد از انجام حرکت‌هایی مانند حرکات کششی، تکان دادن پاها یا راه رفتن کمتر می‌شود.
- تشدید علائم در بعدازظهر: علائم شب‌ها بیشترین شدت را دارد.
- جمع کردن و تکان دادن پا در طول شب: سندروم پاهای بیقرار با عارضه شایع‌تر دیگری نیز همراه است که به حرکت دوره‌ای پا در زمان خواب موسوم است. در این حالت بیمار ناگهان پا را جمع می‌کند و لگد می‌زند، این اتفاق معمولاً در طول شب و زمانی که بیمار خواب است، اتفاق می‌افتد.
بیماران معمولاً علائم سندروم پاهای بیقرار را به صورت احساسی غیرعادی و ناخوشایند در پاها یا پایین پاها توصیف می‌کنند که عموماً در هر دو طرف بدن حس می‌شود. احساس بی‌قراری در بازوها شیوع کمتری دارد. احساس‌های ناخوشایند زیر عموماً در خود عضو حس می‌شود و پوست را درگیر نمی‌کند:
- کشش
- نبض زدن
- درد
- خارش
- احساس برق گرفتگی
برخی بیماران نمی‌توانند احساسی را توصیف کنند که آنها را مجبور به تکان دادن پا می‌کند، این احساس شباهتی به بی‌حسی یا گرفتگی عضله ندارد. در هر حال بیمار می‌داند که حسی او را وادار به تکان دادن پاها می‌کند. شدت علائم در تمام بیماران یکسان نیست. علائم گاهی اوقات برای مدتی فروکش می‌کند و بعد دوباره عود می‌کند.
تشخیص علت سندروم پاهای بی قرار
پزشک پرونده پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و از او می‌خواهد که علائم را توصیف کند. سندروم پاهای بیقرار برمبنای معیارهای زیر تشخیص داده می‌شود که گروه مطالعات بین‌المللی سندرم پاهای بیقرار و طبقه‌بندی بین‌المللی اختلالات خواب آنها را تعیین کرده است:
- بیمار با احساس نیاز قوی و غیرقابل مقاومتی برای تکان دادن پاها روبرو می‌شود که معمولاً با احساسی ناراحت کننده همراه است که بیماران آن را به صورت احساس خزیدن چیزی روی پاها، خواب رفتگی، انقباض، گزگز یا کشیدن توصیف می‌کنند.
- علائم هنگام استراحت دادن به پاها، برای مثال بعد از مدتی نشستن یا دراز کشیدن شروع یا تشدید می‌شود.
- فعالیت‌هایی مانند راه رفتن یا نرمش‌های کششی علائم را موقتاً یا به طور نسبی برطرف می‌کند.
- علائم شب‌ها تشدید می‌شود.
- توضیح پزشکی یا رفتاری قابل قبولی برای تجربه کردن این علائم وجود ندارد.
پزشک معاینه بالینی و عصبی دقیقی را انجام می‌دهد. آزمایش خون، به ویژه آزمایش کمبود آهن، برای تشخیص افتراقی دیگر علل احتمالی علائم انجام می‌شود. به علاوه ممکن است پزشک بیمار را به متخصص خواب معرفی کند. در این حالت بیمار یک شب در کلینیک خواب بستری می‌شود تا بررسی‌های لازم برای تشخیص اختلالات خوابی مانند آپنه (وقفه تنفسی) در خواب انجام شود. البته تشخیص سندروم پاهای بیقرار معمولاً نیازی به مراجعه به متخصص خواب ندارد.
روش‌های خوددرمانی برای تسکین پاهای بیقرار
بیماران می‌توانند علائم سندروم پاهای بیقرار را با رعایت توصیه‌های زیر تاحدی به طور طبیعی تسکین دهند:
- بیشتر ورزش کنید تا گردش خون بهتر شود. شنا یا دوچرخه سواری انتخاب‌هایی عالی هستند، اما حتی پیاده‌روی یا یوگا نیز کمک موثری به رفع علائم می‌کند. انجام دادن تمرین‌های ساده‌ای مانند خم کردن عضلات ساق پا هنگام نشستن، برای مثال هنگامی که پشت میزتان در حال کار هستید، گردش خون را بهبود می‌دهد.
- غلظت آهن موجود در خون را بررسی کنید، چون شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد کمبود آهن یکی از علل ابتلا به سندروم پاهای بیقرار است. به پزشک مراجعه کنید تا دستور آزمایش آهن و فریتین را برایتان بنویسد، فریتین پروتئینی است که به ذخیره آهن کمک می‌کند. گوشت قرمز، ماهیچه، تخمه کدو، عدس و اسفناج سرشار از آهن است، البته می‌توانید مکمل‌های آهن را نیز از داروخانه‌ها تهیه کنید.
- منیزیم ماده مهمی برای عملکرد عضلات است، بنابراین مطمئن شوید که این ماده به قدر کافی در بدنتان وجود دارد. عضلات بدون منیزیم منقبض می‌شود و این گرفتگی باعث درد می‌شود. تخمه کدو، ماهی خال مخالی، اسفناج، انجیر، برنج قهوه‌ای و آووکادو سرشار از منیزیم هستند.
- بعدازظهرها از مصرف محرک‌هایی مانند کافئین و توتون خودداری کنید. اگر علائم پاهای بیقرار در طول روز نیز ادامه داشت، بهتر است این مواد را کاملاً از برنامه غذایی‌تان حذف کنید.
- اگر سندروم پاهای بیقرار خوابتان را مختل کرده است، سعی کنید کتاب بخوانید یا تلویزیون نگاه کنید تا حواستان پرت شود.
- ماساژ یا حمام آب داغ قبل از خوابیدن عضلات پای بیقرار را شل می‌کند و کمک می‌کند تا بهتر بخوابید.
داروهای گیاهی برای سندروم پاهای بی قرار
داروهای گیاهی و طبیعی زیر علائم سندروم پاهای بیقرار را تسکین می‌دهد:
- عصاره شاه بلوط هندی: این ماده در طب سنتی برای رفع علائم واریس، مانند گرفتگی عضلات و خستگی و سنگینی پاها به کار برده می‌شود. با برطرف شدن این علائم نیاز به تکان دادن پاها نیز کمتر می‌شود.
- جینکوبیلوبا: این گیاه گردش خون و جریان خون را بهبود می‌دهد و باعث می‌شود که بعد از نشستن یا استراحت کردن طولانی مدت دچار علائم آزاردهنده نشوید.
درمان دارویی سندروم پاهای بی قرار
داروهای مختلفی برای درمان سندروم پاهای بیقرار تجویز می‌شود که مصرف بسیاری از آنها عوارض جانبی ناخوشایندی را به دنبال دارد. بنابراین این داروها صرفاً به عنوان آخرین راهکار برای درمان موارد شدید تجویز می‌شود. داروهای زیر برای درمان سندروم پاهای بیقرار توصیه می‌شود:
- آگونیست‌های دوپامین: این داروها میزان دوپامین را افزایش می‌دهد. از عوارض جانبی آگونیست‌های دوپامین می‌توان به خواب آلودگی، حالت تهوع، سرگیجه یا سردرد اشاره کرد.
- مسکن: مسکن‌های مشتق از تریاک مانند کدئین یا ترامادول برای تسکین درد ناشی از پاهای بیقرار تجویز می‌شود.
- داروهای خواب‌آور: این داروها کمک می‌کنند تا علی‌رغم تحمل پاهای بیقرار راحت‌تر بخوابید.
- لوودوپا: این دارو برای رفع علائم اتفاقی پاهای بیقرار تجویز می‌شود، اما مصرف درازمدت آن علائم را تشدید می‌کند.
درمان واریس به رفع علائم سندروم پاهای بیقرار کمک می‌کند
درمان واریس به روش اسکلروتراپی: برای تشخیص موقعیت دقیق رگ واریسی از سونوگرافی استفاده می‌شود و داروی اسکلروزان داخل رگ واریسی تزریق می‌شود تا رگ از بین برود.
چنانچه سندروم پاهای بیقرار از نوع ثانویه باشد، اگر علت اصلی عارضه درمان شود، علائم پاهای بیقرار نیز برطرف می‌شود. روش‌های مختلفی برای درمان واریس وجود دارد که متداول‌ترین آنها را در ادامه توضیح می‌دهیم:
- جوراب واریس: جوراب واریس رگ‌های واریسی را تحت فشار قرار می‌دهد و بافت دور رگ‌ها را فشرده می‌کند تا خون بهتر در پا جریان پیدا کند. هرچند این روش مشکل اصلی مربوط به آسیب‌دیدگی دریچه‌های وریدی را درمان نمی‌کند، علائم اولیه واریس مانند خستگی یا سنگینی پاها و ورم مچ پا را تسکین می‌دهد. به علاوه جوراب واریس از بروز عوارض مربوط به پیشرفت واریس جلوگیری می‌کند. یکی از نقاط ضعف جوراب واریس این است که پوشیدن آن، به ویژه در ماه‌های گرم تابستان ناراحت کننده است.
- اسکلروتراپی: عامل شیمیایی یا فوم داخل رگ واریسی تزریق می‌شود، این عامل رگ را ملتهب و منقبض می‌کند و در نهایت رگ را از بین می‌برد و می‌بندد. در هر جلسه‌ی درمان باید چند تزریق در نقاط مختلف رگ انجام شود، گاهی اوقات تزریق باید بعد از گذشت یک سال تکرار شود. پا بعد از درمان اسکلروتراپی باید چند روز پانسمان باشد و بعد از آن نیز بیمار باید به مدت چند هفته جوراب واریس بپوشد. بیماران بعد از اسکلروتراپی نیازی به بستری شدن ندارند.
- جراحی: برای درمان جراحی واریس لازم است که رگ‌های آسیب دیده از بدن خارج شود. جراحی واریس تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. تکنیک جراحی به شدت عارضه و محل قرارگیری رگ در پا بستگی دارد، در کل باید برش‌هایی روی پوست ایجاد شود. بیماران در گذشته بعد از جراحی واریس باید چند روز در بیمارستان بستری می‌شدند، اما درمان امروزه غالباً سرپایی است. پا بعد از جراحی باید تا زمان التیام یافتن زخم‌ها پانسمان بماند و بعد از آن نیز بیمار باید به مدت چند هفته جوراب واریس بپوشد.
- درمان واریس با امواج رادیویی و لیزر: ابلیشن رادیوفرکوئنسی و لیزردرمانی ابلیشن درون وریدی روش‌های جدیدی برای درمان واریس هستند. ابلیشن در اصل به معنای حذف و قطع عضو است. در این روش رگ واریسی با انرژی امواج رادیویی یا لیزر به نحوی کنترل شده گرم می‌شود، این حرارت التهابی را ایجاد می‌کند که باعث از بین رفتن و بستن رگ می‌شود.
- فلبکتومی ترنس ایلومینیشن: فلبکتومی با هدف از بین بردن رگ واریسی انجام می‌شود. فلبکتومی روش جدید دیگری برای درمان واریس است که در آن نور از زیر پوست عبور داده می‌شود تا جراح بتواند رگ آسیب دیده را تشخیص دهد و آن را با مکش از بدن خارج کند. مزیت فلبکتومی این است که در این روش برش‌های کمتری روی پوست ایجاد می‌شود. فلبکتومی تحت بیهوشی عمومی یا در موارد ساده‌تر با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.
در یک کلام
سندروم پاهای بی قرار می تواند بدون هیچ علت علمی رخ می دهد اما در برخی از مواقع به دلیل یک وضعیت پزشکی رخ می دهد. واریس، کمبود آهن، نارسائی کلیه، داروهای ضد افسردگی، بارداری و استرس از دلایل سندروم پاهای بی قرار است. نشانه اصلی سندروم پاهای بی قرار تمایل به حرکت شدید آنهاست که بیشتر در شب اتفاق می افتد. بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و عصبی و آزمایش خون می تواند در تشخیص علت سندروم پاهای بی قرار موثر باشد. ورزش، مصرف آهن، مصرف منیزیم، اجتناب از مصرف کافئین، حمام آب گرم و ماساژ قبل از خواب، داروهای گیاهی مانند شاه بلوط هندی و جینگو بیلوبا به افزایش گردش خون و رفع گرفتگی عضلات در سندروم پاهای بی قرار کمک می کند. برای درمان سندروم پاهای بی قرار از داروهایی مانند داروهای افزایش دهنده دوپامین، داروهای مسکن، داروهای خواب و لودوپا استفاده می شود. درمان واریس با استفاده از جوراب واریس، اسکلوتراپی، جراحی، لیزر و رادیو فرکانسی به درمان سندروم پاهای بی قرار کمک می کند.
